Advies aan lokalo’s: investeer voor collegevorming in relaties

Buitensluiting van lokale partijen die de grootste worden bij de gemeenteraadsverkiezingen heeft meestal te maken met verstoorde politieke verhoudingen. Investeer daarin, is het advies van bestuurskundige Julien van Ostaaijen.

Van Ostaaijen, universitair docent in Tilburg en lector aan Hogeschool Avans, onderzocht ‘buitensluiting’ bij collegevorming in opdracht van het Wetenschappelijk Bureau van Onafhankelijke Politiek Nederland (OPNL) en het Kennispunt lokale politieke partijen.

Aanbevelingen

Zijn aanbevelingen aan partijen die willen voorkomen dat ze tegen hun wil buiten de coalitie vallen of zelfs buitengesloten worden van onderhandelingen:

• Investeer als politicus en als partij proactief in relaties met andere partijen
• Onderschat politieke verhoudingen niet; waak voor hoogmoed. Leg geschillen zoveel mogelijk bij en stel je bescheiden op in de (in)formatie.
• Wees alert en proactief in de onderhandelingen.

Samenwerking zoeken

“Als partij dien je daags na de verkiezingen de omslag te maken van het benadrukken van verschillen naar het zoeken van samenwerking”, schrijft Van Ostaaijen. “Maak daarom ruimschoots voorafgaand aan de verkiezing afspraken over hoe je dat, samen met andere partijen, wilt gaan doen.”

Inhoudelijke verschillen

Na de verkiezingen van 2018 bleek dat de grootste lokale partijen in 11% van de gemeenten waar zij de grootste zijn, niet meedoen, tegenover 7% als het om lokale afdelingen van landelijke partijen gaat. In 2018 werd in achttien gemeenten een lokale partij de grootste, maar kwam deze niet in de coalitie. In vijftien van die gemeenten lagen verstoorde verhoudingen aan de buitensluiting ten grondslag. Inhoudelijke verschillen tussen partijen, of gebrek aan ervaring blijken zelden een reden te zijn om lokale partijen niet uit te nodigen voor coalitieonderhandelingen.

Soms wel gesprekken

In het onderzoek is ‘buitensluiten’ gedefinieerd als: “het niet mee mogen doen aan de coalitieonderhandeling en/of niet worden uitgenodigd voor onderhandelingen”. Dat bleek een beperkte definitie. Soms vonden er bij de onderzochte gemeenten wel gesprekken plaats, maar leek er een vooropgezet plan om een bepaalde partij buitenspel te zetten, concludeert Van Ostaaijen.

Leefbaar Rotterdam

Het vermoedelijk bekendste voorbeeld van buitensluiting is Leefbaar Rotterdam, wat het aantal stemmen betreft de grootste lokale partij in Nederland. Ook was er veel te doen over de Lijst Smolders Tilburg, de partij van Hans Smolders, oud-chauffeur van Pim Fortuyn en ex-LPF-Kamerlid van 2002 tot 2003. Hij zag zijn zetelaantal in de Tilburgse gemeenteraad verdubbelen, maar bleef uiteindelijk toch in de oppositie.

Personen of onenigheid

In vijftien van de achttien gemeenten waar de grootste lokale partij niet meedoet, is sprake van (enige mate van) verstoorde verhoudingen. In dertien ervan was het bj de coalitievorming de belangrijkste reden. Het ging dan over personen, bijvoorbeeld wethouders die niet goed samenwerken, al dan niet versterkt door onenigheid over dossiers. Of het had met politieke stijl te maken: personen die afkeer opwekken door hun politieke gedrag, stevig oppositievoeren, soms zelfs coalitiepartijen die zich volgens hun coalitiepartners als oppositiepartij gedragen.