Commissaris van de Koning mag pottenkijken

Als het aan minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren ligt, moet de Commissaris van de Koning (CdK) voortaan het recht krijgen om alle geheime raadsvergaderingen en besloten collegevergaderingen bij te wonen. Tevens moet de CdK voortaan alle geheime stukken kunnen inzien. Daarmee negeert de minister het advies van, onder andere, de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.

Volgens de minister is dat nodig om er voor te zorgen dat in het geval van bestuurlijke problemen en integriteitskwesties in gemeenten de CdK de juiste informatie krijgt om te bemiddelen bij het oplossen van de problemen in de betreffende gemeente en om de minister te adviseren om vanuit Den Haag in te grijpen. Minister Ollongren stelt deze wijziging van de wet voor naar Duits voorbeeld om zo de integriteit van het openbaar bestuur te bevorderen.

Verantwoordelijkheid lokaal bestuur

De minister negeert met haar wetvoorstel het advies van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, de VNG, de Wethoudersvereniging, de Vereniging van Griffiers en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. Zij vinden allemaal dat deze bestuurlijke toegangsbevoegheid in strijd is met de eigen verantwoordelijkheid van het lokaal bestuur in de gedecentraliseerde Nederlandse eenheidsstaat. Ook de Kring van commissarissen vond aanvankelijk deze uitbreiding van bevoegdheden voor de CdK niet nodig, maar ging overstag na een gesprek met ambtenaren van het ministerie, zo blijkt uit de toelichting op het wetsvoorstel.

Oproep Tweede Kamer

De betreffende verenigingen willen het er niet bij laten zitten en onder leiding van de VNG werken zij aan een gezamenlijke oproep aan de Tweede Kamer om het voorstel van de minister af te wijzen. Afgelopen jaar waren er in meerdere gemeenten langdurige bestuurlijke crises, maar in alle gevallen heeft de gemeenteraad, soms zelfs na meer dan zes maanden, deze opgelost. Slechts in enkele gemeenten waren de afgelopen twintig jaar interventies nodig van de CdK, onder meer in Maasdriel en Delfzijl. Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft het Rijk alleen in Finsterwolde (1951) ingegrepen door de gemeenteraad naar huis te sturen toen de communisten daar de meerderheid hadden gekregen.

Burgemeester

Onder de huidige regels is de burgemeester verantwoordelijk voor het bevorderen van de bestuurlijke integriteit (artikel 170 Gemeentewet). Volgens de minister kan de burgemeester door lokale politieke omstandigheden worden belemmerd om te handelen of kan een bestuurlijke situatie zo escaleren dat hij of zij grip verliest. Een voorbeeld daarvan is het conflict van toenmalig burgemeester Winants in Brunssum over de benoeming van wethouder Palmen door de gemeenteraad. Minister Ollongren vond dat een benoeming van Palmen, die betrokken was bij een integriteitskwestie, niet zou moeten kunnen. Volgens de wet is de benoeming van een wethouder een bevoegdheid van de gemeenteraad. 
Wanneer zo’n bestuurlijke probleemsituatie zich voordoet, is het volgens de minister belangrijk dat een andere, hogere bestuurder te hulp kan schieten. De CdK heeft een adviserende en bemiddelende rol wanneer er sprake is van verstoorde bestuurlijke verhoudingen binnen een gemeente. Een voorbeeld daarvan is de benoeming van een waarnemend burgemeester in Waalre, waar afgelopen zomer een bestuurlijke crisis rondom de burgemeester ontstond. Ook heeft de CdK wettelijk een dergelijke adviserende rol als de bestuurlijke integriteit van een gemeente in het geding is.

Juiste informatie

Het probleem is dat het de CdK vaak ontbreekt aan de juiste informatie. Daar wil de minister dus wat aan doen: voortaan moet de CdK het recht krijgen om ook alle geheime vergaderingen van de gemeenteraad en de besloten collegevergaderingen bij te wonen en alle documenten in te zien die de CdK wil zien. “Op die wijze kan hij kennisnemen van informatie die in verband met bijvoorbeeld geheimhouding niet openbaar toegankelijk is of deelnemen aan vergaderingen die besloten zijn. Dat laatste omvat bijvoorbeeld collegevergaderingen, alsmede raads- en commissievergaderingen die achter gesloten deuren plaatsvinden.” Volgens de minister doet deze bestuurlijke toegangsbevoegdheid geen afbreuk aan de bestaande verhoudingen tussen gemeenten, provincie en CdK.

Meer informatie

De brief met de reactie op het wetsvoorstel van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.
De eerdere reactie op de consultatie in januari 2020.
Het Wetsvoorstel en de Memorie van Toelichting.

Daarnaast hebben wij een aantal artikelen over verschillende onderdelen uit het wetsvoorstel geschreven:
- De VOG voor wethouders: 
- Stemonthouding 
- Onverenigbare betrekkingen en verboden handelingen
- Herverdeling van zetels bij lijstuitputting 
- Geheimhouding