Drie tegeltjeswijsheden voor raadsleden

Drie tegeltjeswijsheden voor raadsleden

Raadsleden voeren een balanceer-act uit en doen het in de ogen van inwoners, kiezers, medebestuurders en ambtenaren niet gauw goed. Hoogleraar decentrale overheden Geerten Bogaard gaf raadsleden tijdens de Dag voor de Raad in Rotterdam een portie peptalk om het evenwicht te bewaren bij hun soms ondankbare werk.

Als Bogaard – zelf oud-raadslid – weer eens iemand hoort uitvaren over ‘de politiek’ en wat daar allemaal aan mankeert, denkt hij: wanneer heb jij voor het laatst in een windjack van een partij bij een tochtig winkelcentrum gestaan om medeburgers te bewegen te gaan stemmen? Liefst op mij, maar gá in ieder geval stemmen.”

Vlieg in de pisbak

Boogaard noteerde de sarcastisch bedoelde kwalificatie dat raadsleden en andere volksvertegenwoordigers tegenwoordig ‘de vlieg in de pisbak van de maatschappelijke discussie’ zijn. Daarmee worden zij tekort gedaan. De Leidse hoogleraar kent hen de eer toe dat zij de ‘ultieme vaandeldragers zijn van het democratisch ideaal’, die formeel aan het hoofd van de gemeente staan. Dat gezag wordt hen vaak niet toegekend. Om raadsleden te sterken, formuleerde Bogaard drie tegeltjeswijsheden, als hulpmiddel om de balans te vinden en te behouden.

Een leek is geen gemankeerde bestuurder

Het eerste tegeltje van Boogaard luidt: “Een leek is geen gemankeerde bestuurder”. Dit tegeltje kan raadsleden helpen de lokroep van de ‘sterke man’ te weerstaan. Zo’n figuur is volgens Boogaard lang niet altijd de eenling die te midden van de populistische chaos opstaat en voorstelt hem of haar tijdelijk met alle macht te bekleden. Er zijn ook andere partijen met machtshonger. Raadsleden zijn verantwoordelijk voor goed en stabiel bestuur. Ze moeten verstand van zaken hebben, plannen maken die echt werken en zich niet van de wijs laten brengen door kiezers. Waar het volgens Bogaard op neerkomt, is tegenwicht bieden tegen de bestuurlijke logica. “Ze zijn amateur. Letterlijk betekent dat liefhebber.” Hun toegevoegde waarde is juist dat ze leek zijn en blijven.

Raadsleden zijn ook burgers 

“Raadsleden zijn ook burgers” is het tweede tegeltje van Boogaard. Volksvertegenwoordigers worden door bestuurders soms gezien als mislukte bestuurders en zijn in de optiek van burgers geen echte burgers meer. Boogaardis sterk voorstander van burgerparticipatie, burgerberaden en -toppen en erkent de potentie ervan, maar is geen fan van wat hij ‘radicale democraten’ noemt. Dat zijn degenen die volhouden dat alleen burgerparticipatie ‘echte democratie’ is. Uit die bewering vloeit voort dat gemeenteraden dus geen echte democratie in de praktijk brengen.

Eva Rovers

Zo’n radicale democraat is bijvoorbeeld Eva Rovers, medeoprichter van Bureau Burgerberaad. Haar boek Nu is het aan ons is ‘een oproep tot echte democratie’. Bogaard weerspreekt democraten die vinden dat politici alléén naar burgers moeten luisteren. Het werk van raadsleden bestaat dan uit weinig meer dan mandaat geven aan wat burgers bedacht hebben. Dat komt volgens hem neer op uitsluiting van raadsleden. “Laat u nooit zo in diskrediet brengen”, drukt Bogaard raadsleden op het hart. “U heeft een bijzondere verantwoordelijkheid, maar bent zelf ook primair een participerende burger.”  

De moeilijkste klus is voor de raad

Het derde tegeltje van Boogaard luidt: “De moeilijkste klus is voor de raad”. Volgens Bogaard is de beroepsgroep die het meest op raadsleden neerkijkt, die van de juristen (hij is er zelf een). Zij beseffen onvoldoende dat de moeilijkste taak in het openbaar bestuur voor lokale volksvertegenwoordigers is, met telkens die evenwichtsoefening. Juristen vinden volgens hem dat alles op hun voorwaarden moet, “juridische rationaliteit. Zij drukken de rationaliteit voor de politieke rationaliteit weg.” Bijvoorbeeld met economische aanbestedingslogica. Of door veel te bestuurlijk ingekleurde eisen te stellen aan de motivering van besluiten van de volksvertegenwoordiging. Op een manier die voor de rechter stand moet houden. Raadsleden worden daardoor gedwongen met meel in de mond te praten. En dat is naar Bogaards idee een slechte zaak. Volgens hem vergeten juristen dat hun beroepsgroep ook niet onfeilbaar is. Zelfs niet die van – een voorbeeld – de Raad van State, die faalde inzake de Toeslagenaffaire.

Meer informatie

De Dag voor de Raad 2024 is de jaarlijkse bijeenkomst van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden over macht, gezag, rol en positie van de raad in de lokale democratie. Dit jaar is de Dag voor de Raad uitgevoerd in samenwerking met de griffie van de gemeenteraad van Rotterdam.