Een regioraad met louter raadsleden, een taai gevecht in Twente
HENGELO/DEN HAAG - De regioraad wordt Twenteraad, zo luidt het voorstel van een stuurgroep die in april 2015 advies uitbracht over regionale samenwerking in Twente. Het voorstel betekent meer dan een naamsverandering: raadsleden verdwijnen uit het algemeen bestuur van de regio. De raad van Almelo probeert collegaraadsleden van de dertien andere gemeenten juist de andere kant op te krijgen: een regioraad met louter raadsleden.
'Welkom bij deze try-out van de Twenteraad.' Het is 28 mei 2015. Waarnemend burgemeester Fred de Graaf van Enschede staat voor zo'n 200 raadsleden in een snikhete zaal van het stadhuis van Hengelo. Ze zijn uit alle veertien Twentse gemeenten gekomen, om oriënterend met elkaar van gedachten te wisselen over de toekomst van de regionale samenwerking. 'Oriënterend' is het woord dat De Graaf veelvuldig gebruikt en dat ook past bij het voorstel van de Stuurgroep Heroriëntatie Twentse Samenwerking (kortweg: de commissie Robben, naar de burgemeester van Wierden), die in april 2015 met een eindvoorstel kwam.
Niet alleen 'oriënterend', maar ook 'try-out' en 'Twenteraad' zijn woorden met een lading. In december 2014 presenteerde de commissie Robben een advies waarop nogal wat kritiek kwam, met name van Enschede, Hengelo, Borne en Almelo. De huidige Twentse regioraad, waarin zowel raadsleden als bestuurders zijn vertegenwoordigd, verdween. Het algemeen bestuur van Twente zou bestaan uit louter portefeuillehouders.
Concessies: raadsleden mogen blijven meepraten
Om aan bezwaren van de raden tegemoet te komen, kwam Robben in zijn definitieve advies met een paar concessies. Weliswaar bestaan het algemeen en het dagelijks bestuur van de regio in het eindrapport nog steeds uit louter portefeuillehouders, raadsleden kunnen voortaan wel deelnemen aan een Twenteraad. Deze heeft 'primair een informerende en adviserende functie maar er kunnen ook uitspraken worden gedaan bij meerderheid van stemmen ('resoluties')'. En daar is deze bijeenkomst in Hengelo volgens De Graaf dus een try-out van.
Het Almelose raadslid Bert Hümmels, tevens lid van de regioraad, heeft niks tegen de bijeenkomst in Hengelo, maar hij moet er niet aan denken dat 'oriënterend' en 'opiniërend' voortaan de manier is waarop raadsleden worden betrokken bij de regio. 'De politiek moet ook regionaal een leidende rol spelen', vindt hij. 'Inhoudelijk, richtinggevend, beleidsvoorbereidend.' Hümmels heeft een speciale rol tijdens de avond in Hengelo. Hij mag vertellen hoe de Almelose gemeenteraad tegen regionale samenwerking aankijkt.
Voorstel uit Almelo: raadsleden moeten regionaal sterkere rol krijgen
De Almelose raad serveerde het conceptrapport Robben namelijk half januari af en besprak op 3 februari een ambtelijk memo, waarin het Almelose alternatief kort staat uitgewerkt. Raadsleden moeten regionaal juist een sterkere rol krijgen. Bestaat de huidige regioraad uit één raadslid en één bestuurder van elke gemeente, in het voorstel van Almelo telt de regioraad louter raadsleden, waar de commissie Robben juist pleit voor een algemeen bestuur dat alleen uit collegeleden bestaat. Sommige besluiten worden weliswaar voorgelegd aan lokale raden, maar zonder de mogelijkheid om als raden gezamenlijk voorstellen te bespreken en te amenderen (met uitzondering van de vierjaarlijkse regionale agenda). 'De neiging om regionale voorstellen vooral te bekijken vanuit het lokale belang wordt hierdoor aangemoedigd, terwijl het doel van regionale samenwerking nu net is om het belang van de regio als geheel naar voren te brengen', vermeldt het memo.
Daarom vindt Almelo dat raadsleden het algemeen bestuur van de regio Twente moeten gaan vormen. Dus geen informerende, adviserende of oriënterende Twenteraad, maar een besluitvormende. 'Tenzij deze Twenteraad deze besluitvorming overdraagt aan het dagelijks bestuur dat bestaat uit portefeuillehouders. Of wanneer besluitvorming 'zo zwaarwegend wordt gevonden, dat besluitvorming in lokale raden nodig is'. Op 10 februari nam de Almelose raad unaniem een motie van deze strekking aan.
Burgemeester De Graaf ziet geen toekomst voor raadsleden in het regiobestuur
Zo gaat Hümmels met een duidelijke boodschap naar de regioraadsvergadering van 22 april. 'Een regionaal college, een regionaal ambtelijk apparaat en een regioraad. Met daarboven de veertien afzonderlijke gemeenteraden', zo luidt kort samengevat zijn statement. Hümmels treft het niet. In vrijwel geen enkele andere gemeenteraad is het definitieve voorstel van de commissie Robben al besproken en diverse regioraadsleden betwijfelen of dat nog voor de zomer gaat gebeuren. Daardoor heeft Hümmels eigenlijk maar één gesprekspartner: regioraadvoorzitter Fred de Graaf.
Hij interpreteert zijn voorzittersrol tamelijk ruim en mengt zich nadrukkelijk in de discussie. Duidelijk is dat hij geen toekomst ziet voor raadsleden in het Twentse regiobestuur, nu de Wgr-plus (die verplichtte tot overdracht van bevoegdheden) is afgeschaft. Raadsleden kunnen alleen in het regiobestuur terecht wanneer ze vrijwillig bevoegdheden overdragen 'en daar is in het rapport Robben niet van uitgegaan', zegt De Graaf. 'Wat er overblijft nadat de 'plus' is afgeschaft, zijn collegetaken. Gezondheid, jeugdzorg, economie, recreatieve voorzieningen.' Daarnaast beschrijft De Graaf waarom gemeenschappelijke regelingen nooit geliefd zijn bij gemeenteraden. 'Je wordt met een opdracht van je eigen raad naar de regio gestuurd. En vervolgens moet je na terugkomst zeggen: we hebben gevochten als leeuwen, maar omdat er bij meerderheid van stemmen wordt besloten, hebben we toch verloren.' De vertegenwoordigers in de huidige regioraad hebben het ook niet gemakkelijk, stelt De Graaf begripvol. 'Je zit er ook maar met z'n tweeën namens je gemeente.'
Hümmels ergert zich aan De Graafs opmerkingen. 'U versimpelt op een manier die mij droevig maakt. U doet alsof je hier in je eentje wanhopig zit te wezen en niet weet wat je moet doen. Maar wij zitten hier allemaal met een mandaat van onze raden. Iedereen koppelt vanuit de regioraad heel goed terug naar de eigen raad wat er wel en niet kan gebeuren. Dat is dus heel democratisch.'
Consultatieronde: is de gemeenteraden iets gevraagd?
Hümmels krijgt bijval van wethouder Anja Timmer, de andere Almelose vertegenwoordiger. Ze verdedigt het Almelose raadsvoorstel van een regioraad bestaande uit louter raadsleden en begrijpt niet hoe de commissie Robben tot haar conclusie is gekomen: 'Met het vervallen van de Wgr-plus is overdracht van raadsbevoegdheden niet meer aan de orde.' Ze citeert verder uit het rapport: 'Op dit moment ziet het er niet naar uit dat er op vrijwillige basis raadsbevoegdheden worden overgedragen aan een nieuw Wgr-bestuur. Tijdens de consultatieronde zijn hiervoor vanuit de raden ook geen voorstellen gedaan.' Die laatste zin zit Timmer dwars. 'Ik wil graag weten aan wie de vraag is gesteld om voorstellen te doen. Zijn raden daarnaar gevraagd?'
Bij afwezigheid van Henk Robben is het aan Theo Schouten, burgemeester van Oldenzaal, lid van de regioraad en van de commissie Robben om antwoord te geven. 'Wij hebben die vraag niet nadrukkelijk gesteld', moet hij toegeven. 'We hebben het conceptrapport aan de raden voorgelegd en toen heeft niemand gevraagd of er ook bevoegdheden overgedragen kunnen worden.' Daarna kiest Schouten de aanval als beste verdediging. 'Ik ben wel benieuwd welke raadsbevoegdheden Almelo graag in de gemeenschappelijke regeling zou willen onderbrengen.'
Ineens blijkt de formele positie van regioraad een gepasseerd station
Hümmels laat weten daar graag op in te gaan, maar dan liefst tijdens de al geplande bijeenkomst voor Twentse raadsleden, op 28 mei in Hengelo. 'Ik stel voor dat Almelo daar een presentatie geeft over hoe wij denken dat het kan.' Voorzitter De Graaf komt met nog een puntje waaruit blijkt dat formele raadsvertegenwoordiging in de regio wat hem betreft een gepasseerd station is. Toen de commissie Robben aan de slag ging, liep de termijn van de toenmalige regioraad af. Die zei daarom dat het aan de veertien nieuwe gemeenteraden was om Robbens bevindingen te beoordelen. De huidige regioraad, na de gemeenteraadsverkiezingen aangetreden, heeft er dus niks over te zeggen, stelt De Graaf. 'Ik vind het prima om te praten over dit onderwerp, maar formeel heeft de regioraad in dit traject geen positie.' Desondanks mag Almelo op 28 mei haar ideeën naar voren brengen.
Een pleidooi voor 346 Twentse raadsleden
En zo zijn 346 Twentse raadsleden in het stadhuis van Hengelo uitgenodigd voor een opiniërende bijeenkomst over de toekomst van de regio. Dat het onderwerp leeft, blijkt uit de overweldigende opkomst. Eerst verdelen de aanwezigen zich over ronde tafels om te discussiëren aan de hand van stellingen. Eén daarvan luidt: 'De regioraad was zo gek nog niet. Jammer dat in het voorstel van de commissie Robben geen raadsbevoegdheden worden overgedragen.'
Uiteraard is Hümmels het daar volmondig mee eens. Maar hij staat wel alleen, zijn tafelgenoten vinden de stelling overwegend te ver gaan. In het plenaire deel krijgt Hümmels de gelegenheid de ideeën van Almelo toe te lichten. Hij kiest voor een behoedzame benadering die erop neerkomt dat het misschien het beste is om de huidige regioraad in stand te laten en na te denken over bevoegdheden die overgedragen kunnen worden, 'waardoor we elkaar versterken'. Maar ook nu krijgt hij nauwelijks bijval. 'Door taken over te dragen, geef je democratische legitimatie weg', zegt een raadslid uit Hellendoorn. 'Regionale visies kunnen ook tot stand komen zonder overdracht van bevoegdheden. De regionale woonvisie is er een voorbeeld van', stelt een raadslid uit Losser. Een raadslid uit Rijssen-Holten is het duidelijkst: 'Wij hechten aan autonomie. We willen het recht behouden om de dingen zelf te doen.
Behoedzaam manoevreren vanwege de angst voor 1 gemeente
Achteraf blijkt Hümmels in het geheel niet uit het veld geslagen. 'Onze ultieme inzet is een regioraad met raadsleden, een regiobestuur met wethouders en een regiobedrijf met ambtenaren. Die laatste twee zijn door de commissie Robben geregeld, die eerste niet. Duidelijk is dat dit de meeste raadsleden ook te ver gaat. Dat komt doordat velen denken dat de regio dan één gemeente wordt. Vandaar dat ik het zo voorzichtig mogelijk presenteerde: laten we doorgaan in de huidige constructie en van daaruit verder bouwen.' In persoonlijke visie gaat de regionale samenwerking nog veel verder. 'Mijn ideaalbeeld is een regioraad met volksvertegenwoordigers uit de veertien gemeenten en een regiocollege met veertien wethouders. Er is één regiobedrijf, aangevoerd door één regiosecretaris. Dat zou een reusachtige kostenbesparing opleveren, met name doordat je in de toppen van al die veertien gemeentelijke organisaties flink kunt snijden. Maar goed, dit gaat ook de raad van Almelo te ver.'
Identiteit van Twente zit niet in het beleid
Almelo heeft zich voorgenomen om in september opnieuw een bijeenkomst te organiseren voor alle Twentse raadsleden, ditmaal in het splinternieuwe eigen stadhuis. 'We willen dan een gesprek over de inhoud. Je zou moeten kijken naar de visies van alle gemeenten op alle relevante beleidsterreinen. Per terrein kijk je naar de overeenkomsten en die vormen de basis voor een regionale visie. Je zult zien op hoeveel beleidsterreinen gemeenten hetzelfde denken. Maar zolang je die niet benoemt, blijven gemeenten moeilijk doen over de eigen identiteit. Maar die identiteit zit helemaal niet in beleid. Die zit in de mensen. En dat blijft zo, regio of geen regio.'
Auteur: Jos Moerkamp
Lees hier het definitieve advies 'Samenwerken doen we zelf' van 13 april 2015
Dit artikel is onderdeel van de reeks 'In de ban van Regionale samenwerking'. Alle artikelen uit deze reeks:
- Zonder regioraad meer raadsbetrokkenheid?
- Een motie voor meer samenwerking
- Gaan de Drechtsteden aan democratie ten onder?
- Tussenstand: helderheid in de mist
- Een regioraad met louter raadsleden, een taai gevecht in Twente
- Nieuwe West-Brabantse raadsleden met procesafspraken meer grip op regio
- Wel samenwerken in Drechtsteden, geen bevoegdheden overdragen
- Twentse verwarring over een 'herfstcompromis'
- Regioraad Twente ter ziele
- Afstemming tussen 19 tinten blauw van West-Brabantse raden
- De lessen en tips van 2015
- Greep op de regio dient het lokale belang
- Het FC Twentegevoel van raadslid Vic van Dijk
- Oog en oor hebben voor onze inwoners, zowel lokaal als in de regio
- Beducht op het Galliër-effect
- Gemeenteraden Zuidoost-Brabant kiezen voor democratische betrokkenheid
- Je vertegenwoordigt een mix van lokaal- en regiobelang
- Greep op regionale samenwerking? Maak het politiek!
- Regionale samenwerking: liefde ontluiken, geen uithuwelijking
- Grenzeloos denken om meer voor je inwoners binnen te halen
- Informatie uit regio naar behoefte van raadsleden
