Eenpersoonsfracties kunnen waardevol zijn

Eenpersoonsfracties wordt vaak verweten dat zij afbreuk doen aan het tegenwicht dat de gemeenteraad aan het college van burgemeester en wethouders kunnen bieden. Eenpersoonsfracties kunnen echter waardevol zijn voor de bijdrage aan de representativiteit en legitimiteit van het lokale bestuur.

Dit blijkt uit het onderzoek “De potentiële waarde van eenpersoonsfracties in gemeenteraden”. Dit onderzoek is uitgevoerd door de Universiteit Utrecht in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en is vandaag gepresenteerd in een onlinebijeenkomst met raadsleden. Aan het onderzoek werkten eenpersoonsfracties mee uit Amersfoort, Den Helder, Duiven, Gouda, Opsterland, Rotterdam, Voerendaal, Westerkwartier en Zwartewaterland.

Aanbieding

Prof. Hans Vollaard van de Universiteit van Utrecht heeft het rapport vandaag aangeboden aan voorzitter Hanneke Willemstein van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. “De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden stelt zich tot doel dat een sterke raad ertoe doet! Dit rapport laat zien dat eenpersoonsfracties een belangrijke bijdrage kúnnen leveren aan een sterkere positie van de raad. Hoe dat het beste kan, daarover voeren wij graag het gesprek over met alle raadsleden”, aldus Willemstein.

Zeshonderd

Eenpersoonfracties vormen een belangrijk deel van de gemeenteraden. Bij de raadsverkiezingen van 2022 zijn er 60 eenpersoonsfracties bijgekomen, waarmee er 593 eenpersoonsfracties zijn verkozen. Dat zijn fracties van zowel lokale partijen als van landelijke partijen. Tegelijkertijd is het aantal fracties in de gemeenteraden in de afgelopen twintig jaar gegroeid met gemiddeld twee tot meer dan acht.

Speerpunten

Eenpersoonsfracties blijken niet zeer invloedrijk op complexe dossiers. Maar eenpersoonsfracties die goed hun speerpunten kiezen, zijn zeer waardevol. Zij verschillen daarin niet van grote fracties: “Een coöperatieve insteek, scherp oog voor eigen prioriteiten, zichtbare inzet voor inwoners, een open samenwerkingscultuur in het gemeentebestuur en afdoende ondersteuning zijn voor alle fracties van belang om van waarde te zijn – en niet alleen voor eenpersoonsfracties”, aldus de onderzoekers prof. Hans Vollaard, Lars van Rooij en Barbara Vis.

Kiesdrempel

Omdat er goede en minder goede eenpersoonsfracties zijn, is het vaak gehoorde pleidooi om de kiesdrempel te verhogen risicovol. De onderzoekers stellen vast dat de geluiden om de kiesdrempel te verhogen om het aantal fracties te verminderen ertoe kan leiden dat niet alleen ‘slechte’ maar vooral ook ‘goede’ eenpersoonsfracties verdwijnen. Dit heeft negatieve gevolgen voor de diversiteit in de gemeenteraad en ondermijnt de representativiteit van de raad, waarschuwen de Utrechtse onderzoekers.

Aanbevelingen

De onderzoekers doen een aantal aanbevelingen:

• Om eenpersoonsfracties goed te laten functioneren is het belangrijk te investeren in een samenwerkingscultuur gedurende de gehele raadsperiode.
• Er moet duidelijkheid komen over de landelijke normering van de ondersteuning van fracties, vooral om iets te doen aan de ongelijkheid (fractiebudget en spreekrecht commissieleden) in behandeling van eenpersoonsfracties in de ene en de andere gemeente.
• Het is de moeite waard om te investeren in app-groepen zodat raadsleden van lokale partijen en eenmansfracties met name in regionaal verband elkaar beter en sneller weten te vinden.

Reactie

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden wil het gesprek voeren met raadsleden over de waardevolle bijdrage die eenpersoonfracties kunnen hebben voor de gemeenteraad. De vereniging zet zich vooral in voor een betere ondersteuning om zo het raadslidmaatschap aantrekkelijk te houden. Voorzitter Willemstein: “De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden constateert dat er grote verschillen zijn in de wijze waarop de ondersteuning van raadsleden is geregeld. De ene gemeente geeft bijvoorbeeld wel budget, de andere niet. De ene gemeente geeft wel de ruimte voor commissieleden die geen raadsleden zijn, de anderen niet. Wij vinden dat dit soort zaken goed geregeld moeten zijn en we zien dat wanneer dit onderwerp is van het lokale politieke debat dit niet goed helpt.”

Vervolgonderzoek

Het Utrechtse onderzoek is het eerste onderzoek naar de rol en positie van eenpersoonsfracties. Extra onderzoek is nodig om duidelijk te krijgen wat het effect van meer eenpersoonsfracties is op de fragmentatie van gemeenteraden. Ook is verder onderzoek nodig naar het effect van afsplitsingen als eenpitter op de rol en de positie van de gemeenteraad.

Presentatie rapport

Meer informatie

Klik hier voor het rapport ‘De potentiële waarde van eenpersoonsfracties in gemeenteraden’.

Bekijk hier de presentatie over het rapport. 

Wie meer wil lezen over de effecten van de toename van het aantal raadsfracties en welke kansen dat biedt, zie de publicatie Politieke fragmentatie van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.