Femke Halsema: colleges trekken zich te weinig aan van de raad

Colleges trekken zich te weinig aan van de raad. En op hun beurt opereren gemeenteraden te monistisch. Dat zei Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, in haar welkomstrede tijdens de Dag voor de Raad 2022.

Gemeenteraden moeten wel hun eigen gezag meer claimen, vindt zij. “Uit onderzoek van de Vereniging voor Raadsleden blijkt dat slechts een vijfde deel van de raadsleden de gemeenteraad in de praktijk ziet als het hoogste en meest invloedrijke bestuursorgaan van de gemeente. Dat klopt echt niet.”

Coalitie te vaak buitenspel

“Afspraken die worden gemaakt in coalities ertoe leiden dat de oppositie in de raad te vaak buitenspel wordt gezet. Dat is slecht voor de democratische verhoudingen en voor het vertrouwen van onze inwoners in de raad en in het college”, aldus Halsema, die inmiddels vier jaar haar ambt bekleedt. Zelf herinnert zij zich van haar eigen jaren als volksvertegenwoordiger hoe ze kon genieten van politieke verschillen en een goed gevoerd debat.

Graag meer pragmatisme

Volgens haar is lokale politiek gebaat bij politieke verschillen en uiteenlopende visies. Maar ook bij pragmatisme. Ze haalde haar New Yorkse ambtgenoot Fiorello La Guardia (burgemeester van 1934 tot 1945) aan die zei: ‘Het schoonmaken van de straten van onze stad is geen republikeinse of democratische kwestie’. De Amsterdamse gemeenteraad telt twaalf fracties en is daarmee niet eens de meest gefragmenteerde van het land. “Maar hoezeer we ook met elkaar van mening verschillen, aan het eind van de dag willen we door één deur kunnen.”

Schoonheid lokale politiek

Als voorbeeld van zulke consensus noemde zij het lokale debat over de problemen in de Amsterdamse binnenstad. Die wordt zoals bekend overspoeld wordt door een enorme stroom toeristen, aangetrokken door coffeeshops en prostitutie. Discussies daarover worden niet alleen in de politiek, maar vooral ook met de inwoners gevoerd.

“Het zijn gesprekken die met enorme emotie gepaard gaan”, weet ze. Honderden inwoners waren er onlangs tijdens een debatavond over de binnenstad. “Vrijwel iedereen kwam: inwoners, seksondernemers en sekswerkers, coffeeshop-eigenaren, raadsleden. Aan het eind van de avond wil iedereen - bestuurders, inwoners, ondernemers - actie voor een indringend probleem. Dat is de schoonheid van de lokale politiek, die raadsleden elke keer meemaken. Hoezeer we ook van mening verschillen, we willen de problemen in onze gemeente opgelost hebben.”

Opkomst historisch dieptepunt

De lage opkomst tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 – in de hoofdstad nog geen 47 procent – baart Halsema zorgen; een historisch dieptepunt. “Dat is buitengewoon ernstig. We konden ook nog eens vaststellen dat juist onder mensen in de kwetsbaarste delen van de stad, waar de meeste mensen met een kleine portemonnee wonen, het vertrouwen in onze lokale overheid het kleinst was. Als lokaal bestuur moeten wij ons dat heel erg aantrekken. Het betekent dat wij de belangrijke taak hebben uit te leggen dat lokale politiek ertoe doet en dat we buitengewoon kritisch naar onszelf en elkaar moeten kijken.”

Geen uitvoeringsorganisatie rijk

Verder moeten lokale overheden het belang van het lokaal bestuur beter voor het voetlicht brengen bij hun inwoners, zegt ze. “Dat is heel belangrijk, omdat we zoveel taken erbij hebben gekregen van het Rijk. Als ik u vanmiddag één ding zou mogen meegeven, ongeacht uw partijpolitieke kleur, is dat wij als gemeenten beter in staat gesteld moeten worden om ons werk te doen. Gemeenten zijn geen uitvoeringsorganisaties van het Rijk. Het gaat niet alleen om meer geld, maar ook om meer respect voor onze autonomie. Dat is echt een voorwaarde voor lokale democratie.”