Gemeenteraden moeten ook ‘afgehaakten’ op de radar hebben

Gemeenteraadsleden, en dus ook raadsleden van de coalitie, dienen niet alleen oog te hebben voor de belangen van de eigen achterban, maar vooral ook voor andere groepen inwoners. Verder is de gemeenteraad bij uitstek het gremium om ruimte te bieden aan weerstand. Kritiek toelaten draagt er toe bij dat burgers meer het gevoel krijgen erkend en herkend te worden en zo een bijdrage leveren aan een gezonde democratie.

Dat bleek tijdens de opening van de online tiendaagse voor kandidaat-raadsleden afgelopen zaterdag. Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt en Eva Wolf, bestuurskundige en docent aan de Universiteit van Tilburg onderstreepten het belang van een gezonde democratie. Deze tiendaagse wordt door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden georganiseerd, in samenwerking met de Vereniging van Griffiers, VNG en ministerie van BZK. Het doel is om kandidaats-raadsleden goed aan de start te brengen voor de nieuwe raadsperiode na de gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart.

Macht en tegenmacht

Omtzigt ziet het als een goed signaal dat kandidaat-raadsleden (blijkens een poll) optimistisch zijn over de invloed van de gemeenteraad. “In de Tweede Kamer merk je dat de macht de facto iets te vaak bij de regering ligt, terwijl die bij de volksvertegenwoordiging hoort te liggen.”

Het Kamerlid krijgt te weinig mee van Nederlandse gemeenteraden om te beoordelen of daar hetzelfde speelt. Maar bij coalitievorming ziet hij soms vergelijkbare problemen als op nationaal niveau. “Het voordeel is dat je als raadslid een iets lossere band hebt met je partij, omdat het een nevenfunctie is naast een andere hoofdfunctie, waardoor je er minder afhankelijk van bent.”

Informatievoorziening

Gemeenteraden maken, zo raadt Omtzigt de kandidaat-raadsleden aan, glasheldere afspraken met hun college over zaken waarover zij wel en niet geïnformeerd moeten worden. “Als een stuk niet tenminste een week voor de raadsvergadering in de raad ligt zeg je: dat behandelen we in de volgende raadsvergadering. Zorg verder dat je een groep meelezers hebt. Wat in de Tweede kamer goed geholpen heeft, is dat de regering sinds kort de beslisnota’s meestuurt met de stukken. Die geven inzicht in waar de echte problemen of keuzes zitten.” Er zijn volgens hem twee manieren om niet te informeren. “Geen enkel stuk sturen, of tienduizend pagina’s sturen. Zeker als de samenvatting en de conclusies eruit gescheurd zijn.”

Blinde vlekken

Omtzigt wijst kandidaat-raadsleden op bubbels van hoogopgeleide, kansrijke inwoners, die vaker bij de raad aankloppen dan de rest "Er zijn grote, blinde vlekken aan het ontstaan van mensen die ver van de politiek afstaan en niet weten hoe ze hun zorgen moeten uiten. En als ze demonstreren worden ze als wappies weggezet. Pas daar alstublieft voor op!", luidt zijn indringende waarschuwing.

Afgehaakten op de radar

De zogeheten Toeslagenaffaire was voor Omtzigt een wake up call. “In ons mooi aangeharkte landje kan iets tien jaar lang voortduren zonder dat iemand zijn vinger opsteekt en zegt: dit kan echt niet. Dat kan ook in gemeenten gebeuren.” Raadsleden moeten zorgen dat ze ook de ‘afgehaakten’ op de radar hebben. Die vormen volgens hem inmiddels een omvangrijke groep, die ook electoraal van belang is. “Maar daar moet je het niet voor doen. Ik ben bang dat we als politiek een deel van de samenleving echt aan het verliezen zijn. Daar gaan we een prijs voor betalen.”

Coalitiepartij

Moet een raadslid binnen de coalitie een eigen, onafhankelijke positie durven kiezen? Omtzigt, fel: “Dat is niet durven, maar je wettelijke taak. Het idee dat je als coalitielid de taak hebt om het college in de lucht te houden, is oerdom! Je moet wel zorgen dat je steunpunten in de samenleving hebt. Dat kan een wat bredere politieke beweging zijn, maar ook andere groepen burgers. Er moet wel een soort ruggensteun zijn.” 

Weerstand en conflict

De noodzaak van consensus in de lokale politiek is volgens Eva Wolf, bestuurskundige en docent aan de Universiteit van Tilburg, belangrijk. Maar het neveneffect kan zijn dat overeenstemming naar buiten toe wordt gepresenteerd als een soort gemeenschappelijk front. Kritische vragen glijden daar vanaf als van een teflonlaag. Daarom is weerstand en conflict een belangrijk aspect om beleidsconflicten te beslechten ”

Gezonde democratie

‘Conflict’ heeft naar haar mening een te negatieve lading. Op de achtergrond regeert de vrees voor escalatie. In wezen is conflict de essentie van een gezonde democratie, vindt zij. “Raadsleden kunnen een podium geven aan twijfel, onzekerheden, zorgen en conflicten in een gemeenschap. Het is goed als zij zich ervan bewust zijn hoe waardevol dat is.” Kritiek toelaten draagt er volgens haar juist aan bij dat burgers meer het gevoel krijgen erkend en herkend te worden. “Zodat die behoefte zich niet verplaatst naar buiten de politiek of zich zelfs tegen de politiek keert.”

Meer informatie

Lees hier meer over de opening van de online tiendaagse voor kandidaat-raadsleden.