Gemeenteraden Zuidoost-Brabant kiezen voor democratische betrokkenheid
DEN HAAG – Een regionale gemeenteraad mocht er in Zuidoost-Brabant niet komen, en werd ook niet gewenst. Raadsleden uit de 21 betrokken gemeenten van de in 2014 opgerichte, Metropoolregio Eindhoven wilden geen democratische legitimatie maar kozen voor democratische betrokkenheid. Het resultaat: de Raadstafel21 die koos voor de slogan: “Met Raad en Daad samenwerken in de regio”.
Raadslid Ton Dijkmans uit Cranendonck, voorzitter van de Raadstafel21, beschrijft het hoe en waarom van de gemaakte keuzes in Eindhoven, Helmond en omgeving in deze 16e aflevering van de Raadslid.Nu-serie In de ban van regionale samenwerking.
De achtergrond van Raadstafel21: Brainport
Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) was tussen 1993 en 2015 een van de bekendste, maar ook een van de meest succesvolle gemeenschappelijke regelingen van ons land. Ontstaan om een gemeenschappelijke aanpak mogelijk te maken van de problemen die ontstonden begin negentiger jaren door massaontslagen bij Philips en DAF, ontwikkelde de regio een zeer succesvol economisch stimuleringsprogramma dat wereldfaam verwierf onder de naam Brainport. Toen bekend werd dat de Rijksoverheid de Plus van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen ging afhalen (ook het SRE was een WGR+ organisatie), kwamen de besturen van de 21, bij het SRE aangesloten gemeenten al vrij snel tot de conclusie dat het SRE/Brainport de regio zo veel gebracht had, dat de samenwerking ook na de wijziging van de wet voortgezet zou moeten worden.
Regenteske dominantie Eindhoven en Helmond
Tegelijkertijd was er bij de individuele gemeentebesturen en -raden ook wel verzet tegen het toch ietwat regenteske karakter van het SRE en ook de dominante rol van vooral de gemeente Eindhoven en minder die van de tweede grote gemeente in het gebied: Helmond. Ook het gebrek aan democratische legitimatie in de besluitvorming, was velen een doorn in het oog en in de uitloop van de WGR+ periode verschenen in de lokale pers dan ook verschillende (opinie) stukken die zich afvroegen of dit zo wel verder kon. Raadsleden vonden zich wel heel erg ver van het SRE afstaan en een veel gehoorde uitspraak was dan ook dat men ééns per jaar de begroting mocht goedkeuren (en dat die meestal een grotere bijdrage van de gemeenten bevatte) en dat was dan de betrokkenheid van raden.
Raadsdenktank
Deze geluiden werden natuurlijk ook gehoord door het bestuur van de SRE, dat bezig was met de omvorming van de SRE naar een "gewone" gemeenschappelijke regeling onder de naam Metropoolregio Eindhoven. In 2014 werd daarom een oproep uitgezet onder de raadsleden van de 21 aangesloten gemeenten om een groep te vormen die ging nadenken over meer raadsbetrokkenheid bij de Metropoolregio. Die groep (een soort Raadsdenktank) kwam in 2014 en 2015 enige malen bij elkaar en uiteindelijk werden de kaders voor die betrokkenheid uitgezet.
Tegen een regionale gemeenteraad
Wat de raadsleden niet wilde, was het opzetten van een vierde bestuurslaag (analoog aan het model van de Drechtsteden). Immers: in de nieuwe WGR werd het beslissingsmandaat duidelijk neergelegd bij de gemeenteraden en men wilde niet tornen aan dat mandaat. Men wilde bewust geen "regionale gemeenteraad" in het leven roepen. Tegelijkertijd wilde men wél aan de voorkant betrokken zijn bij de beleidsvoorstellen die door de Metropoolregio Eindhoven werden voorbereid, dus ruim voordat ze aan de individuele raden werden voorgelegd. In dat kader werd gesproken over "democratische betrokkenheid" in plaats van "democratische legitimatie".
Eén raadslid in het algemeen bestuur
Enige uitleg over de structuur van de Metropoolregio Eindhoven is wel noodzakelijk. Uiteraard heeft de Metropoolregio Eindhoven een dagelijks bestuur (DB) dat gevormd wordt door de burgemeesters van Eindhoven, Helmond en Best. Daarnaast heeft de Metropoolregio Eindhoven een algemeen bestuur (AB) dat gevormd wordt door één vertegenwoordiger per gemeente, aangewezen door de raden. In de praktijk is dat -nogal traditioneel- de burgemeester of een wethouder. Slechts één gemeente heeft een raadslid afgevaardigd: de gemeente Valkenswaard.
Burgemeesters en wethouders in Regionaal Platform
Naast het DB en AB is er het Regionaal Platform, waar alle burgemeesters en wethouders in principe in zitten en dat een centraal punt in het netwerk is waar de leden elkaar zes keer per jaar ontmoeten en waar gedebatteerd wordt over plannen die ontwikkeld worden in de zogeheten Werkplaatsen. In deze werkplaatsen (er zijn er zes die werken aan de thema's economie, mobiliteit en ruimtelijke ordening en waar telkens een wethouder de kartrekker is) worden plannen en voorstellen via een triple-helix samenwerking ontwikkeld, plannen die later naar de gemeenteraden gaan ter accordering om zo op deze vlakken tot een gezamenlijk regionaal beleid te komen.
Raadstafel met 2 raadsleden per gemeente
Als uitvloeisel van de kaders van de raadsdenktank, werd in 2015 aan de structuur van de Metropoolregio Eindhoven de Raadstafel21 toegevoegd. De Raadstafel bestaat uit twee raadsleden per aangesloten gemeente en heeft een raadslid als voorzitter. De raadstafel kreeg de ruimte van het DB/AB om (grotendeels, binnen de kaders zoals overeen gekomen waren met de raadsdenktank en die vastgelegd waren in een startdocument) haar eigen taakopdracht samen te stellen. Die taakopdracht werd vastgelegd in een Witboek met als titel "Met Raad en Daad samenwerken in de regio".
Doelen van de Raadstafel
De leden van de Raadstafel21 komen vier keer per jaar plenair bij elkaar en onderhouden verder via een digitaal discussieplatform contact over actuele zaken. De Raadstafel heeft zich een aantal doelen gesteld:
- het verhogen van de betrokkenheid van raadsleden -in een vroeg stadium- bij de besluiten en projecten van de Metropoolregio Eindhoven (bestuur en werkplaatsen) en het geven van gevraagd en ongevraagd advies hierop;
- het bewaken van de betrokkenheid van de individuele raden bij het ontstaan van plannen;
- het verbinden van de raden met de Metropoolregio Eindhoven middels de vertegenwoordigers, maar ook:
- het vormen van een (communicatie) platform tussen raden onderling.
Raadstafel geen excuusplatform
De Raadstafel21 is uitdrukkelijk niet (partij)politiek. De leden zijn afgevaardigd als vertegenwoordigers van de gezamenlijke raad en niet als die van een partij. De leden van de raadstafel hebben ook een ambassadeursfunctie naar beide kanten. Tegelijkertijd is de Raadstafel niet de vervanging van de raden: de werkplaatsen blijven zelf verantwoordelijk voor een goede communicatie met die gemeenteraden. "We hebben de Raadstafel er toch bij betrokken" kan géén excuus zijn om de raden (individueel of in groepsverband) niet ook mee te nemen in het proces van planontwikkeling. De Raadstafel21 kan ook een eigen rapportage bij een aan de raden voorgelegd plan voegen. In die rapportage wordt aangegeven of de raadsbetrokkenheid de toets der kritiek kan doorstaan én wat de (eerste) geluiden van de aangesloten raden over het voorstel zijn. Dit laatste bevordert het onderling contact tussen de raden.
Resultaten van Raadstafel21
Wat zijn de resultaten van de Raadstafel21 na ongeveer een jaar operationeel te zijn geweest?
Consulteren Raadstafel21 is vanzelfsprekend
Het besef dat gemeenteraden betrokken moeten worden in het ontstaansproces van plannen, is goed ingedaald bij de werkplaatsen en het bestuur. In de beginperiode moest een werkplaats nog wel een noodsprong maken of de ontwikkeling van plannen even vertragen om die raadsbetrokkenheid toch een plek te geven. In één geval koos een werkplaats om raden niet te betrekken maar een afgerond voorstel te presenteren. Dit voorstel werd door vrijwel alle 21 raden naar de prullenbak verwezen en dit gebeuren was een duidelijke wake-up call voor Metropoolregio-bestuur en werkplaatsen. Sindsdien vormt het consulteren van de Raadstafel21 over de raadsbetrokkenheid een vast onderdeel van de (planning van) de werkplaatsen en Metropoolregio- bestuur.
Betrokkenheid bij regionaal informatieplatform
De Raadstafel is ook betrokken bij de opzet van een regionaal informatieplatform. Een wens van de Raadstafel was om een dergelijk (digitaal) platform te ontwikkelen zodat raden in een vroeg stadium informatie en zienswijzen over regionale plannen konden delen. Tegelijkertijd was er een groep specialisten bezig om de financiële rapportages van vier samenwerkingsverbanden (Metropoolregio, Veiligheidsregio, Omgevingsdienst en GGD) in tijd en vorm zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen zodat de toegankelijkheid voor raden zou worden verbeterd. Deze twee activiteiten worden nu samen ontwikkeld.
Evaluatie in 2017
Bij de opzet van de Metropoolregio Eindhoven werd bepaald dat de samenwerking in 2017 geëvalueerd zou worden en dat nog voor de verkiezingen 2018 een rapport aan de gemeenteraden wordt aangeboden. Raadstafel21 is nauw betrokken bij de opzet van deze evaluatie en zal ook een zelfstandige rol spelen in de onderlinge communicatie tussen de raden hierover.
Lean en flexibele opzet
Zowel de Metropoolregio Eindhoven als de Raadstafel21 zijn "lean" van opzet om zichzelf aan te kunnen passen aan veranderende omstandigheden of wensen van de aangesloten gemeenten. Het is een verzekering voor de flexibiliteit die een nauwe samenwerking met het bedrijfsleven en het onderwijs vergt. Het Witboek van de Raadstafel21 is daarom geen statisch document, maar een -mogelijk veranderend- kader waarbinnen de werkzaamheden van de Raadstafel zich afspelen. Beide organisaties zijn ook jong en zúllen in de toekomst nog wijzigingen ondergaan, mede ook omdat de dynamiek van de regio om deze aanpassingen zal vragen. Door middel van de Raadstafel21 is de "democratische betrokkenheid" daarbij geborgd.
Dit artikel is onderdeel van de reeks 'In de ban van Regionale samenwerking'. Alle artikelen uit deze reeks:
- Zonder regioraad meer raadsbetrokkenheid?
- Een motie voor meer samenwerking
- Gaan de Drechtsteden aan democratie ten onder?
- Tussenstand: helderheid in de mist
- Een regioraad met louter raadsleden, een taai gevecht in Twente
- Nieuwe West-Brabantse raadsleden met procesafspraken meer grip op regio
- Wel samenwerken in Drechtsteden, geen bevoegdheden overdragen
- Twentse verwarring over een 'herfstcompromis'
- Regioraad Twente ter ziele
- Afstemming tussen 19 tinten blauw van West-Brabantse raden
- De lessen en tips van 2015
- Greep op de regio dient het lokale belang
- Het FC Twentegevoel van raadslid Vic van Dijk
- Oog en oor hebben voor onze inwoners, zowel lokaal als in de regio
- Beducht op het Galliër-effect
- Gemeenteraden Zuidoost-Brabant kiezen voor democratische betrokkenheid
- Je vertegenwoordigt een mix van lokaal- en regiobelang
- Greep op regionale samenwerking? Maak het politiek!
- Regionale samenwerking: liefde ontluiken, geen uithuwelijking
- Grenzeloos denken om meer voor je inwoners binnen te halen
- Informatie uit regio naar behoefte van raadsleden
