“Het gezag van de raad gaat soms boven de macht van de raad”

De gemeenteraad is niet alleen een politieke arena, maar ook een assemblee. Een plek dus waar raadsleden met elkaar spreken over hoe komen we in onze gemeente tot een democratischer, rechtvaardiger en meer duurzame samenleving.“De machtsvraag zit in de politieke arena, maar het gezag van de raad gaat soms boven de macht. Dat gezag van de raad zit in de rol van de raad als assemblee: het hoogste gezagsorgaan van de samenleving die als een soort reflectiekamer kan fungeren.”

Laurens de Graaf, burgemeester van Lopik en universitair docent aan Tilburg Universiteit, gaf in zijn bijdrage aan de serie over het Gezag van de Raad een aantal praktische tips voor gemeenteraden en raadsleden om ruimte te geven aan de rol van de raad als plek van reflectie:

• Een keer per jaar een collegeloze raadsvergadering houden, wellicht zelfs in het openbaar
  “Raadsvergaderingen zijn vaak 1-2-tjes tussen raad en college. Daar is dan geen ruimte voor wat vinden we het belangrijkste in onze gemeenschap. In een vergadering zonder het college kun je met elkaar het gesprek voeren over wat zijn belangrijke waarden in onze gemeenschap, zoals democratie, rechtvaardigheid en duurzaamheid. Het voordeel van een vergadering zonder het college is dat dat je geen last hebt van de gebruikelijke interactie met het bestuur.”
• Drie minuten voor het reflectieve raadslid aan het einde van de vergadering
  “Hoe gaan we als raad met elkaar om? Hoe is het gesteld met onze gewoonten? Kunnen we elkaar helpen om onszelf te verbeteren en ons te confronteren met ons gedrag. Een mooi voorbeeld daarvoor, wat ik geleend heb van mijn collega in Leusden, is om in de openbare raadsvergadering voor het sluiten van de vergadering één raadslid roulerend te laten reflecteren op de raadsvergadering, bijvoorbeeld gedurende niet langer dan drie minuten.”
• Taart in de vergadering
  “Ik complimenteer en heb respect voor het werk van raadsleden. We moeten ook meer respect hebben voor raadsleden. Daarom verdienen raadsleden taart. Ik heb in onze Presidiumvergadering ook een keer een taart op tafel gezet. Dat leidde na twintig minuten tot de vraag waarom staat hier taart. Voor mij was dat aanleiding om de vraag te stellen hoe verdelen we de taart op een goede manier? We hebben toen gesproken over rechtvaardigheid en hoe je als gemeenteraad bezig bent met het verdelingsvraagstuk. Je zult als raad moeten kiezen. Taart staat daarom ook symbool voor hoe ga je om met rechtvaardigheid en ongelijkheid.”
• Juniorenconvent
  “Na de verkiezingen hadden wij veel nieuwe raadsleden. Nieuwe raadsleden kijken vaak naar ervaren raadsleden, maar het gevaar is dan dat er niets veranderd. Ik ben toen begonnen met een juniorenconvent waarin we partijoverstijgende tandems hebben gemaakt om te kijken hoe we als raad dingen anders kunnen doen. Voorwaarde is wel dat je als voorzitter moet zorgen voor een veilig klimaat.”
• Gevoelige onderwerpen bespreken in vredestijd
  “Timing is everything. Als je over de Sint en het meedoen van iedereen (inclusie) wilt spreken en afspraken wilt maken, kun je dat het beste in februari doen en niet in november. De assembleefunctie functioneert het beste in vredestijd.”

De rol van de raad als assemblee en reflectiekamer is een verantwoordelijkheid van de raad zelf, betoogde De Graaf. “Toen ik in Lopik als burgemeester begon was er een kleine commissie in de raad die bezig was met de toekomst van de gemeente. Burgemeester, zeg maar waar we naar toe moeten. Nee, heb ik gezegd, dat is en kan niet de bedoeling zijn: jullie zijn het hoogste orgaan en jullie moeten dus aangeven waar je naar wilt.”

Burgemeester

De raad stimuleren om niet alleen als een politieke arena te functioneren waar meerderheidskeuzes worden gemaakt op basis van opvattingen over knelpunten en vraagstukken, maar ook als assemblee na te denken over de toekomst van de gemeente en welke waarden er toe doen, gedijt bij een onafhankelijke burgemeester die als voorzitter boven de partijen staat.
“Mij helpt het enorm dat ik een soevereine positie heb. Ik voel mij erg onafhankelijk en dat heb je nodig als raadsvoorzitter. Het is heel prettig dat ik boven de partijen sta, want daardoor kan ik prikkelen en bewust andere sprekers uitnodigen. Natuurlijk stoot ik ook mijn neus wel eens, maar ik geloof dat een burgemeester het beste gedijt bij spanningen, in het college, tussen college en raad en als er crisismanagement nodig is.”

Terugkijken

Laurens de Graaf was de elfde spreker in een serie bijeenkomsten over het gezag van de raad en over macht en tegenmacht. Wie zijn presentatie wil terugzien, klik hier. 

Serie Gezag van de Raad

De volgende bijeenkomsten in de lezingenserie over het Gezag van de Raad zijn:
- donderdagmiddag 24 juni om 12 uur gaat Gerda van Dijk, hoogleraar publiek leiderschap aan de VU en directeur van het Zijlstra Centre, in op het belang van verantwoording. Aanmelden kan hier. 
- vrijdagmiddag 25 juni om 13 uur spreekt Ank Michels, universitair hoofddocent Bestuurs- en Organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht, over de vraag of burgerfora de positie van de gemeenteraad versterken of verzwakken. Aanmelden voor deze bijeenkomst kan hier. 
- op maandagavond 28 juni om 19.30 uur gaat Geerten Boogaard, hoogleraar Decentrale Overheden aan de Thorbecke Leerstoel Universiteit Leiden, in op de stelling dat we moeten ophouden met de kaderstellende rol van de raad. Aanmelden voor deze bijeenkomst kan hier. 

Voor een overzicht van alle lezingen in de serie Gezag van de raad, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, Nederlands Genootschap van Burgemeesters en Vereniging van Griffiers in het kader van het programm Democratie in Actie, klik hier.

Eerdere sessies in de serie Gezag van de raad:
- Han Warmelink – “Er is geen debat in de raad, alles ligt vast”.
- John Bijl - Raad heeft gezag in eigen hand.
- Klaartje Peters - “Als raadsleden van coalitie en oppositie samen controleren, stijgt het gezag van de raad”.
- Niels Karsten – “Het verhaal van de raad en het lokaal bestuur is het maken van verschil”.
- Rien Fraanje – “De raad moet geen Tweede Kamer spelen”.
- Marcel Boogers – “Je ziet heel weinig dat de raad zelf de agenderende rol pakt”.
- Evelien Tonkens – “Raad: ga in gesprek met inwoners”.
- Caspar van den Berg - “Raadsleden lopen met grote boog om regionalisering”.
- Bernard ter Haar - “Raad, ga er voor staan dat je lasten met elkaar moet delen”.
- Arwin van Buuren - “De raad moet een actief platform zijn om de dialoog met en voor inwoners aan te gaan”.