“Het verhaal van de raad en het lokaal bestuur is het maken van verschil”

De rol van de gemeenteraad wordt steeds meer uitgekleed. De oorzaken: uitvoering van taken wordt door de gemeente uitbesteed, door het uitdaagrecht wordt de rol van de politiek verplaatst en de koepelorganisatie voor gemeenten, de VNG, pleit voor landelijke uniformiteit.Daardoor wordt de eigen keuzeruimte en mogelijkheden voor lokaal maatwerk door gemeenten en gemeenteraden uitgehold, terwijl “lokaal maatwerk de essentie is van het lokaal bestuur”. 

Deze analyse maakte Niels Karsten, universitair docent van Tilburg Universiteit, in zijn bijdrage aan de debatreeks over het Gezag van de raad. Het gevolg van deze uitkleding en uitholling van de rol en positie van de gemeenteraad is volgens Karsten dat steeds meer inwoners zich de vraag stellen waarom zouden zij nog politiek actief worden als raadslid. Zijn oproep aan raad en gemeente: “Vertel vooral je eigen verhaal”.

Uniformiteit

Twee voorbeelden van pleidooien van de gemeentekoepel VNG voor landelijke uniformiteit in plaats van ruimte voor lokaal maatwerk, voerde Niels Karsten aan ter illustratie van het beperken van de keuzeruimte voor het lokaal bestuur.
De gemeente Rotterdam koos er voor om de schulden van gedupeerde ouders van de toeslagenaffaire over te nemen en sneller uit te betalen. Wat schetste Karstens verbazing: de VNG raadde andere gemeenten aan dit voorbeeld niet te volgen en een landelijke regeling af te wachten. “Het argument heette te zijn rechtsongelijkheid, maar wat is rechtsongelijkheid als een gemeente er voor kiest om gedupeerde ouders sneller te helpen?”

Wethouders

Een landelijke regeling voor de risicoanalyse van de integriteit van kandidaat-wethouders, bepleit door de VNG was Karstens tweede voorbeeld.
“Bestuurlijke integriteit mag volgens de VNG in de ene gemeente niet anders zijn dan in de andere gemeente, maar daar gaat de gemeenteraad toch echt zelf over. Bovendien als je zo doorredeneert, is de volgende stap een landelijk uniforme gedragscode voor lokale bestuurders”.
Daarmee dreigt volgens Niels Karsten dat normen voortaan landelijk worden bepaald en dat gemeenten de ruimte voor het lokale gesprek worden ontnomen.

Amerikanisering

De neiging tot landelijke uniformering wordt volgens Karsten ingegeven door de neiging het beginsel van rechtszekerheid bovenaan te plaatsen.
“Natuurlijk is het belangrijk dat iedereen weet hoe procedures er uit zien en dat privacyregels op dezelfde manier geborgd zijn, maar dat wil niet zeggen dat bestuurlijke integriteit bijvoorbeeld in elke gemeente hetzelfde er uit moet zien.
Wat je ziet is een proces van Amerikanisering waarbij we alles juridisch benaderen maar lokaal bestuur gaat over het maken van politieke keuzes. En het verhaal van het lokaal bestuur is juist het maken van verschil.”

Burgemeester

Het gezag van de raad, en ook van de gemeente, staat volgens Niels Karsten onder druk omdat het lokaal bestuur niet in staat is verschillen in bijvoorbeeld hoogte van lokale belastingen en beleidskeuzes, bijvoorbeeld in het sociaal domein, uit te leggen.
Het gaat er om dat de raad naar voren brengt dat de gemeenteraad echt wezenlijke keuzes kan en moet maken. Daarbij is een probleem dat onduidelijk is wie het gezamenlijke verhaal van de gemeenteraad vertelt.
“Je hebt een stevige burgemeester nodig voor het vertellen van het verhaal van de raad. Ik zie nog te veel burgemeesters die te terughoudend of te voorzichtig zijn. Bijvoorbeeld het presidium of de waarnemend voorzitter van de raad kunnen die rol pakken”, aldus Karsten die auteur is van het boek over burgemeesters, “Majesteitelijk en magistratelijk” en “Hoeder van de raad of functie zonder inhoud” over de vicevoorzitter van de raad.

Terugkijken

Niels Karsten was de vierde spreker in een serie bijeenkomsten over het gezag van de raad en over macht en tegenmacht. Wie zijn lezing wil terugkijken, kan hier klikken. Download hier de presentatie van Niels Karsten.

Serie Gezag van de raad

De volgende bijeenkomsten zijn op woensdag 2 juni met twee sprekers.
   - Rien Fraanje, secretaris-directeur van de Raad voor het Openbaar Bestuur, spreekt om 12 uur over wat de raad zelf kan doen om het gezag van de raad te vergroten. Aanmelden voor de bijeenkomst van Rien Fraanje kan hier.
   - Marcel Boogers, hoogleraar regionaal bestuur van Twente Universiteit, spreekt woensdagavond 2 juni om 19.30 uur over de agenderende rol van de raad. Aanmelden voor de bijeenkomst van Marcel Boogers klik hier.  

Voor een overzicht van alle lezingen in de serie Gezag van de raad, klik hier. 

Verslagen en terugkijk links van de eerdere sessies in de serie Gezag van de raad, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, Nederlands Genootschap van Burgemeesters en Vereniging van Griffiers in het kader van het programma  Democratie in Actie: 
    - Han Warmelink – “Er is geen debat in de raad, alles ligt vast”. 
    - John Bijl - Raad heeft gezag in eigen hand.
    - Klaartje Peters - “Als raadsleden van coalitie en oppositie samen controleren, stijgt het gezag van de raad”