‘In de lokale politiek zit de gemeenteraad aan het stuur’

De gemeenteraad, en niet het college van burgemeester en wethouders zit in de lokale politiek aan het stuur. Die positie krijgt de raad niet vanzelf maar moet opgeëist worden. Integriteit in het openbaar bestuur is een veelbesproken vraagstuk. Gemeenteraadsleden hebben een individuele, maar ook gezamenlijke integriteit. Toon en omgangsvormen van het debat en omgangsvormen spelen daarin een rol.

Bahreddine Belhaj, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, zit aan het eind van zijn tweede periode als raadslid in Lelystad. Het raadslidmaatschap is in zijn ogen een vak dat te leren valt. “Daar heb je geen diploma voor nodig. Het belangrijkste is dat je graag mensen wilt vertegenwoordigen en spreken wilt námens mensen.” Slim gebruik maken van sociale media of het organiseren van bijeenkomsten kunnen middelen zijn om uit te vinden wat kiezers belangrijk vinden.

Drie onderwerpen

Het aantal zetels van een partij is naar zijn overtuiging niet altijd leidend. “Ook als eenmansfractie kun je veel impact hebben, als jij je dossiers en de feiten kent.” Betekent dit dat raadsleden zich door alle dossiers moeten vreten? Belhaj raadt dit ten sterkste af. “Wat ik vaak als tip geef: zoek twee of drie onderwerpen en word daarin dé specialist van in de gemeenteraad. Andere onderwerpen doe je erbij.”

Praten en lobbyen

In Lelystad, waar Belhaj raadslid is, is de gemeenteraadsterk versnipperd, “met 16 fracties recordhouder in de lokale politiek”. Dat maakt het lastig om meerderheden te vormen. “Voor een meerderheid zijn al gauw tien handtekeningen nodig. Dat betekent veel praten en lobbyen.” Compromissen sluiten moet, maar een valkuil is dat het eigen standpunt aan het eind dan te sterk is verwaterd. “Sta voor je standpunt”, drukt hij (kandidaat-)raadsleden op het hart.”

Baas van de gemeente

De gemeenteraad, en niet het college van burgemeester en wethouders, zit volgens  Belhaj in de lokale politiek aan het stuur zit.  “Maar dan moet je die positie als raad wel claimen. Doe je dat niet, dan word je snel overruled.” De visie van de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden werd ook nog eens ondersteund door een poll tijdens de uitzending. 67 Procent van de deelnemende kandidaat-raadsleden gaven aan de raad als meest invloedrijke en hoogste bestuursorgaan te zien, waar van zittende raadsleden 48 procent dat een jaar eerder zo beleefde. Van de kandidaten is 21 procent het daarmee oneens, waar in 2020 nog bijna 33 procent van de raadsleden dat zo zag.
Wat kun je als raadslid doen om aan gezag te winnen? Belhaj: “Focus op de inhoud. Wees niet bezig met spelletjes.” En verder: “Wees integer en ben je bewust van je voorbeeldfunctie, ook in je privéleven.”  

Omgangsvormen raken aan integriteit

Integriteit in het openbaar bestuur is een veelbesproken vraagstuk. Leonie Heres, bijzonder hoogleraar integriteit voor het lokale bestuur, wijst erop dat gemeenteraadsleden een individuele, maar ook gezamenlijke integriteit hebben. De toon van het debat en omgangsvormen spelen daarin een rol. “Daarin zie je raden echt in verschillen. Als integriteit een politiek instrument wordt, of gebruikt om mensen zwart te maken, creëer je een sfeer die uiteindelijk ook het gezag van de raad ondermijnt.”

Inwerkprogramma

Is het beter om het onderwerp als raad informeel en apart te bespreken? “Neem het na de gemeenteraadsverkiezingen op als onderdeel van je inwerkprogramma” adviseert Heres. “Hoe willen we met elkaar omgaan, en wat is de manier om bij twijfels of dilemma’s op het terrein van integriteit met elkaar in gesprek te treden, en op welke momenten? In een raadsvergadering of een commissievergadering? Of moeten we het een andere plek geven? Daar kun je voordat je als nieuwe raad aan de slag gaat gesprekken over hebben.”

Onveiligheid

“Op het moment dat er sprake is van agressie en intimidatie, ontstaat een sfeer van onveiligheid. Het risico is dat bepaalde dingen niet meer gezegd worden, die voor een goed debat of tegenmacht wel belangrijk zijn. Dan raak je aan de integriteit van het democratisch bestuur. In en democratische rechtsstaat werkt dat ondermijnend. Alleen als je je veilig voelt, kun je op inhoud gaan debatteren.”

Algemeen en specifiek belang

Er kan een spanningsveld zijn tussen algemeen belang en specifiek belang. Volgens Heres staan die niet per se haaks op elkaar. “Dat is bijna een valse tegenstelling. Je maakt in de raad continue afwegingen tussen verschillende specifieke belangen, met als uiteindelijk doel het algemeen belang. Die twee dienen elkaar. Waar het bij integriteit om gaat is dat je niet privébelangen of belangen van een specifieke organisatie dusdanig leidend laat zijn, dat het je stemgedrag beïnvloedt.”

Voetbalclub

Kan een voorzitter van een voetbalvereniging of de voorzitter van een stichting in een wijk raadslid zijn? Heres: “Juist een lekenbestuur is cruciaal voor een goede democratie. Maar je moet er goed op letten dat er terreinen zijn waarbij het lastig kan zijn om de verschillende rollen van elkaar te scheiden. We hebben van onszelf niet altijd door wanneer rollen door elkaar heen lopen en welke motieven of belangen onbewust misschien een rol spelen. In gevallen waar we een schijn van belangenverstrengeling zien, is dat soms onbewust of uit onhandigheid. Daar scherp op blijven betekent dat je er soms er voor kiest even niet deel te nemen aan een vergadering of stemming. En als je twijfelt ga je het gesprek daarover aan en verken je wat wel en niet kan.”

Meer informatie

Lees hier meer over de opening van de online tiendaagse voor kandidaat-raadsleden.