Laat raadsleden wennen aan fusiegemeente

Raadsleden blijken na herindeling moeite te hebben met het samenwerken en integreren in de gemeenteraad van de nieuwe fusiegemeente. Zij moeten aan elkaar wennen, hun plek vinden in de nieuwe gemeenteraad en hebben vaak elk een andere bestuursstijl. Het is verstandig om vroegtijdig de samenwerking van raadsleden te organiseren om opstartproblemen van de nieuwe gemeenteraad zoveel mogelijk te voorkomen. 

Dit advies staat in het onderzoek “De gemeenteraad en een succesvolle herindeling: hoe brengt een gemeenteraad een gemeentelijke herindeling tot succes?” van Koert Dekker, Steff Kooistra, Danique Krikke en Stan Hoogeveen van de Thorbecke Academie in Leeuwarden. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. De onderzoekers gingen op zoek naar de effecten van gemeentelijke herindeling en de rol van de gemeenteraad in herindelingsprocessen.

Parallelle gemeenteraad

Om raadsleden voor te bereiden op de nieuwe gemeenteraad is in de gemeentelijke herindeling van Bronckhorst, Súdwest-Fryslân, Westerkwartier en Vijfheerenlanden gebruik gemaakt van intergemeentelijke organen. In Vijfheerenlanden is zelfs gewerkt met een parallel lopende gemeenteraad waarbij raadsleden uit alle fuserende gemeenteraden samenwerkten aan de herindeling. Raadsleden leerden elkaar zo kennen en dat zorgde voor een soepele transitie naar de nieuwe gemeenteraad, aldus de onderzoekers. 

Vergroot rol voor inwoners

Voor het onderzoek zijn acht herindelingsprocessen uit de periode 2001-2020 onder de loep genomen, te weten de fusies tot de gemeenten Bronckhorst, Groningen, Katwijk, Steenwijkerland, Súdwest-Fryslân, Vijfheerenlanden, Waadhoeke en Westerkwartier. Raadsleden uit deze gemeenten en uit Loppersum en Delfzijl, die per 1 januari 2021 fuseren tot de nieuwe gemeente Eemsdelta, zijn bevraagd over de wijze waarop zij inwoners bij het herindelingsproces betrekken.
Meestal gebeurt dat in de vorm van informatiebijeenkomsten, maar de onderzoekers stellen vast dat meer informatiebijeenkomsten gewenst zijn en dat het ook van belang is om inwoners te betrekken bij de vormgeving van de nieuwe fusiegemeente. Een garantie voor succes is dat niet, want de inwoners van Haren bleven zich verzetten tegen het samengaan met Groningen. 

Bemiddelende rol raad

Raadsleden kunnen namelijk een bemiddelende rol vervullen bij gemeentelijke fusies. Zij kunnen er voor zorgen dat er veel draagvlak komt voor herindeling en dat alle betrokken actoren goed samenwerken. Wanneer de gemeenteraad zijn rol kan vervullen, de samenwerking tussen alle actoren goed verloopt, de zorgen van de inwoners worden gehoord en aangepakt, kan een herindeling een succes worden, aldus de onderzoekers. 

Referendum

Het houden van een referendum kan van invloed zijn op de mate van draagvlak voor de gemeentelijke herindeling. Zo stellen de onderzoekers vast dat in de Gelderse gemeente Bronckhorst is geluisterd naar de uitkomsten van het gehouden referendum en dat de herindeling daar meer draagvlak en interne samenhang heeft gekregen. In Steenwijkerland zijn de uitkomsten van een gehouden referendum genegeerd, waardoor na de fusie het gebrek aan draagvlak en vertrouwen onder de maat was. 

Van onderop

Verzet tegen de gemeentelijke herindeling komt vooral voort uit een gebrek aan subsidiariteit (van bovenaf opgelegd, in plaats van onderaf gewenst) en uit angst voor een gebrek aan interne samenhang. De herindeling is succesvol als de gemeenten (Súdwest-Fryslân, Waadhoeke en Westerkwartier) zelf de initiatiefnemers zijn. Daar waar de provincie de initiator is van het fusieproce, verloopt naarmate de gemeente minder inspraak krijgen de herindeling minder succesvol.

Waarschuwing

Een herindeling waarbij het vormen van een krachtige gemeente voorop staat, kan er toe leiden dat er minder aandacht is voor het draagvlak en de interne samenhang. Zo laten de fusies van Bronckhorst, Vijfheerenlanden en Groningen zien, aldus een waarschuwing van de onderzoekers. 

Meer informatie

- Voor wie meer wil weten over het onderzoek naar de effecten van gemeentelijke herindeling, klik hier. 
- Voor meer algemene informatie over de rol van de raad en het betrekken van inwoners bij beleids- en keuzeprocessen, zie de digitale leeromgeving voor raadsleden. 

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden biedt studenten de gelegenheid om onderzoek uit te voeren om zo een bijdrage te leveren aan het debat over rol en positie van raadsleden en gemeenteraad. Eerdere onderzoeken zijn:

- artikel over De Friese vergadermodellen in beeld