Lage opkomst échte graadmeter onvrede over democratie
Polarisatie is niet per se negatief, als strijd van ideeën hoort het bij democratie. Teleurgestelde kiezers hebben vervolgens de kans om anders te stemmen. Zorgelijk wordt het daarom pas voor minister van binnenlandse Zaken Hugo de Jonge als de opkomst bij verkiezingen laag is. “Want bij een lage opkomst vindt onvrede niet meer zijn weg in de democratie en dat is zorgelijk”.
Een lage opkomst bij verkiezingen is daarom voor de minister van Binnenlandse Zaken pas echt een belangrijke graadmeter voor onvrede over het functioneren van de democratie. De Jonge reageerde daarmee op de boodschap in het rapport “Koester de democratie” van de Adviescommissie-Marcouch over het versterken van de weerbaarheid van de democratische rechtsorde. Volgens dit rapport is het de hoogste tijd om er voor te zorgen dat de democratie weer van en voor iedereen wordt.
Opkomstcijfers
De opkomst van de kiezers bij Tweede Kamerverkiezingen bewegen zich sinds 1982 rond tachtig procent. Bij de laatste Kamerverkiezingen van 2021 bracht 78,7 procent van de kiezers een stem uit.
De opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen daalde in 2022 naar een historisch laag percentage van krap vijftig (!) procent. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, Hanke Bruins Slot kondigde toen een onderzoek aan.
Debatteren
Polarisatie hoort als strijd om ideeën bij democratie maar vijandige polarisatie is volgens De Jonge een belangrijke oorzaak voor het uithollen van de democratie. “Je ziet vijandige democratie landelijk, maar ook in gemeenteraden. Het doel van debatten zou moeten zijn verschillen in beeld brengen en verschillen overbruggen. Maar als er alleen vijandschap wordt gecreëerd, doet dat iets met inwoners en hoe mensen over elkaar denken.”
Omgangsvormen
De aantrekkelijkheid van het ambt van burgemeester, wethouder en raadslid staat tegelijkertijd onder druk. Burgemeesters krijgen vaker met bedreigingen te maken. Online desinformatie neemt toe. Bovendien is er sprake van verruwing van omgangsvormen. De Jonge: “Het maakt dat mensen niet meer willen kiezen voor dit vak. Dat is echt ondermijnend.”
Lief voor raadsleden
Het rapport “Koester de democratie!” biedt ook veel handvatten voor de lokale democratie hoe om te gaan met maatschappelijk onbehagen, polarisatie en afhakende inwoners. Belangrijk is daarom dat Rijk en gemeenten vaker samenwerken, reageerde Liesbeth Spies, burgemeester van Alphen aan de Rijn en voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid, op de presentatie van “Koester de democratie! Spies wees er op dat de insprekers bij raadsvergaderingen niet representatief zijn voor alle inwoners, en zij brak een lans voor alle raadsleden. Bedacht moet worden dat veel lokale volksvertegenwoordigers hun stinkende best doen om zo goed mogelijk alle inwoners te horen. “Een beetje lief zijn voor alle volksvertegenwoordigers mag. Je zult maar raadslid zijn en meer dan twintig uur per week je inzetten voor de lokale democratie. We mogen best een beetje zuinig zijn op hen zijn.”