“Maak als raad lijst van activiteiten vóór invoering Omgevingswet”

Raadsleden en gemeenteraden gaan beter niet achteroverleunen omdat de invoering van de Omgevingswet opnieuw is uitgesteld, dit keer tot 1 juli 2022. Raadsleden en dus de gemeenteraad gaan het beste zo snel mogelijk aan de slag om een lijst van zogeheten buitenplanse activiteiten te maken en vast te stellen.Deze lijst regelt de zeggenschap van de gemeenteraad en moet klaar zijn voor de invoering van de Omgevingswet. “De lijst advies en participatie bij buitenplanse activiteiten is het belangrijkste sturingsinstrument voor de gemeenteraad in het kader van de Omgevingswet.”

De boodschap van Frans Soeterbroek, adviseur op de uitvoering van de Omgevingswet in Amsterdam en Groningen, aan raadsleden en griffiers is kristalhelder: raad, let op uw zaak. De lijst van buitenplanse activiteiten gaat bijvoorbeeld over grootschalige woningbouw maar ook over alle werkzaamheden in de openbare ruimte.
“In Groningen hebben we ook gestoeid hoe we ook inwoners eigendom van de lijst kunnen maken”, vertelt Soeterbroek in een speciale Omgevingswet-sessie voor raadsleden tijdens de Raadacademie van 5 juni jongstleden. 

Opstellen lijst 

De Omgevingswet nodigt gemeenteraden uit om per gemeente één Omgevingsvisie op te stellen. “Maar je kunt en mag als gemeenteraad ook een omgevingsvisie maken per wijk. In Amsterdam hebben we dat gedaan.”
Verder komt er een Omgevingsplan in plaats van het huidige bestemmingsplan. Het grote verschil: het bestemmingsplan gaat tot op buurt- en straatniveau; het Omgevingsplan doet dat niet.
Het Omgevingsplan geeft bovendien ruimte om te bouwen zonder vergunning. Ook wordt het eenvoudige, bijvoorbeeld voor de bouw van windmolens, dat de provincie de gemeente kan overrulen.
“De Tweede Kamer heeft daarom beslist dat de gemeenteraad een lijst mag maken van onderwerpen waar wordt afgeweken en waarop de raad dan toch een advies kan geven. Ga daarom als gemeenteraad aan de slag en zeg hoe je het hebben wilt in plaats van in de koplampen van de Omgevingswet te staren en je door experts laten vertellen hoe de Omgevingswet in elkaar zit.”

Vijf democratische gaten

De gemeenteraad doet er verstandig aan, adviseert Soeterbroek, om de verbinding met inwoners te zoeken. “Lastige inwoners moet je koesteren in plaats van wegzetten. Participatie van inwoners is bovendien belangrijk wanneer er nog geen plan ligt en nog geen vergunningsaanvraag is.”
Samenwerking van gemeenteraad en inwoners op ruimtelijke vraagstukken in dorpen, wijken, buurten en steden is van belang omdat de Omgevingswet volgens Soeterbroek vijf democratische gaten vertoont:

1. De gemeente laat participatie geheel over aan initiatiefnemers en ontwikkelaars;
2. De invulling van participatie is volledig vormvrij;
3. De verplichting van één Omgevingsvisie en Omgevingsplan per gemeente zal de afstand tussen overheid en buurt- en dorpsbewoners alleen maar vergroten;
4. Wanneer de opgave steeds groter wordt, zie bijvoorbeeld het plaatsen van windmolens in het kader van de Regionale Energiestrategie (RES), verschuift de besluitvorming vanzelf naar provincie en/of Rijk die het lokale besluit zelfs met een (landelijk) projectbesluit kunnen overrulen;
5. De gemeenteraad heeft minder middelen om (bij) te sturen. De zogeheten ‘geen bedenkingen’-procedure vervalt en de termijn van vergunnen wordt verkort van 26 naar 8 weken waardoor de ruimte voor democratisch debat van voors en tegens wordt ingeperkt.

Positie inwoners

Terwijl de Omgevingswet streeft naar daadkracht en slagvaardigheid is het volgens Soeterbroek belangrijk dat de gemeenteraad zijn democratische rol pakt. Bovendien is het belangrijk dat de raad er voor zorgt dat de belangen van inwoners een plek krijgen in het nieuwe Omgevingsbeleid. “De positie van inwoners moet worden versterkt ten koste van de overheid en de markt”.

Soeterbroek roept raadsleden dan ook op om volop mee te doen in de discussie over de nieuwe Omgevingswet en niet op afstand te blijven. Het is ook nodig om te voorkomen dat de verwachtingen van inwoners zo hoog worden opgeschroefd dat de raad geen eigen keuze meer heeft.
“We hebben gezien in Groningen dat inwoners de lat steeds hoger leggen en de raad dan pas op een heel laat moment gaat zeggen: dit kan niet. Meedoen door de raad is daarom belangrijk.” 

Koekoeksparticipatie

Het debat over de nieuwe Omgevingswet dient daarom ook politiek te worden en te leiden tot nieuwe samenwerkingsvormen met actieve bewoners. “Veel gemeenten komen niet verder dan mensen mee te laten praten zonder hen zeggenschap te geven. Deze vorm van participatie, die ik koekoeksparticipatie noem, moeten we niet hebben. Durf te vertrouwen op de collectieve intelligentie van inwoners. Wanneer je dat tijdig en goed aanboort, haal je zoveel op.”

Meer informatie

- Modules op het gebied van de Omgevingswet in de digitale leeromgeving.
- Meer informatie over de werking van de Omgevingswet is ook te vinden op de website van de VNG.

-