Meer participatie in gewijzigde wet gemeenschappelijke regelingen

De gewijzigde Wet Gemeenschappelijke Regelingen vergroot de participatiemogelijkheden van burgers en belanghebbenden bij de besluitvorming in gemeenschappelijke regelingen. Ook is de kaderstellende en controlerende rol van onder andere gemeenteraden versterkt.

Regelmatig worden taken van gemeenten, provincies en waterschappen ondergebracht bij gemeenschappelijke regelingen. Dit maakt het voor raadsleden lastig om invulling te geven aan de controlerende en kaderstellende rol. Bovendien is er binnen gemeenschappelijke regelingen vaak onvoldoende aandacht voor participatie. Waar participatie binnen de gemeenteraad vaak laagdrempelig is, ligt dit bij gemeenschappelijke regelingen moeilijker.

Positie van de raad

Het is voor raadsleden vaak lastig om te sturen en controleren op gemeenschappelijke regelingen. Het zijn veelal wethouders die zitting hebben binnen het bestuur van een gemeenschappelijke regeling. De wethouder legt vervolgens verantwoording af aan de raad, maar raden hebben geen directe zeggenschap over gemeenschappelijke regelingen waar zij niet zelf deel aan nemen.
Om raadsleden beter in positie te brengen worden er in de nieuwe wet een aantal wijzigingen doorgevoerd, onder andere met betrekking tot de informatiepositie van de raad. Daarnaast komt er de mogelijkheid tot het instellen van een regionale adviescommissie, bestaande uit raadsleden. Deze adviescommissie, bestaande uit raadsleden uit deelnemende gemeenten, kan zo eerder in het besluitvormingsproces dienen als klankbordgroep en als stem van de raden in de regio. 

Informatieplicht

Daarnaast komt er een actieve informatieplicht vanuit het bestuur van de gemeenschappelijke regeling richting de raad, vergelijkbaar met de informatieplicht van het college richting de raad als beschreven in de Gemeentewet. Hierbij gaat het niet alleen over de te nemen of genomen besluiten, maar over alle informatie die de raad nodig heeft om zijn taak goed te kunnen vervullen.
De controlerende rol wordt ook versterkt door de mogelijkheid tot onderzoeken van het functioneren van de gehele gemeenschappelijke regeling. Om dit te kunnen doen krijgen de raden die actief zijn binnen een gemeenschappelijke regeling de mogelijkheid een regionale onderzoekscommissie op te stellen. Voor een toelichting op het volledige pakket aan maatregelen kun u terecht in de Memorie van toelichting. 

Inwonersparticipatie

Door een amendement van Tweede Kamerlid Laura Bromet wordt de burgerparticipatie binnen het zogenoemde verlengd lokaal bestuur wettelijk verankerd. Zo krijgt de participatie een vaste plek binnen gemeenschappelijke regelingen. Inwoners en belanghebbenden kunnen door dit amendement bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van het beleid in regionale samenwerkingsverbanden betrokken worden.

Privaatrechtelijk toezicht

De samenwerkingsverbanden van decentrale overheden zijn privaatrechtelijke constructies waarop  de controle en participatiemechanismen van gemeenschappelijke regelingen  niet van toepassing op privaatrechtelijke constructies waren. Via motie van hetzelfde Kamerlid is bepaald dat de regering in overleg met de decentrale overheden een kader gaat opstellen voor democratische controle op privaatrechtelijke samenwerkingen.

Effectiviteit, legitimiteit en doelmatigheid

De eveneens aangenomen motie van Tweede Kamerlid Renske Leijten verzoekt de regering  om wetenschappelijk onderzoek te doen naar de effectiviteit, legitimiteit en doelmatigheid van regionale regelingen, en hierover de Kamer te infomeren. Volgens de motie heeft het ontstaan van een extra bestuurslaag geleid tot een dubbel democratisch tekort en laat de democratische legitimiteit veel te wensen over.

Concrete voorstellen

Wat betreft de fundamentele discussie over de ontwikkelrichting van het binnenlands bestuur, is de regering verzocht om met concrete voorstellen te komen voor de zomer van 2022. Tweede Kamerlid Inge van Dijk heeft dit per motie verzocht aan de regering. Bij deze discussie moeten Rijk, provincies, gemeenten, waterschappen en burgers betrokken zijn.

Meer informatie

- Het wetsvoorstel, de amendementen en de nieuwe wet en de moties.
- Eerder artikel Nieuwe wet biedt raad niet meer grip op gemeenschappelijke regelingen. 
- Het position paper van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden ten behoeve van het rondetafel gesprek met de vaste Kamercommissie BZK op 1 oktober 2020.