‘Niet de democratie regeert maar de elite’

‘De echte beslissingen over het publiek domein vinden steeds minder plaats via het democratisch proces. Waar wel steeds meer besluitvorming plaatsvindt is in de vele commissies, adviesraden, commissariaten en toezichthoudende instanties. Daar nemen kopstukken zitting uit overheid, cultuur en bedrijfsleven. Een elite die niet democratisch is gekozen, maar die wel belangrijke beslissingen neemt over cultuur, welzijn, onderwijs en leefomgeving.’

Dit zegt voormalig gemeentesecretaris en raadsgriffier Jan Dirk Pruim in een afscheidsinterview bij zijn pensionering. Lokale democratie is zowel zijn stokpaardje als zijn zorgenkindje. ‘Zodra je macht van onderaf mobiliseert ontstaan er tegengeluid en tegenmacht.’

Welk beeld over de raad overheerst na al die jaren in het lokaal bestuur?
‘Dat er zoveel mensen zijn die zich betrokken voelen bij hun lokale samenleving. Zij zijn bereid om zich daarvoor in te spannen. Zelfs als ze botsen met de gemeente willen ze toch iets betekenen.’

Waarom is er dan zo’n groot gebrek aan beschikbare raadsleden?
‘Veel mensen willen heus wel in de raad of op een andere manier bijdragen aan het lokaal bestuur, maar niet via een politieke partij. Je kan alleen in de raad worden gekozen als je lid bent van een politieke partij. Waarom word je dan geen lid van een politieke partij, heb ik vaak gevraagd. Dan vertellen mensen dat ze deze route ontmoedigend vinden. Politiek heeft een zwarte kant, vooral vanwege de vele procedures, het politiek maken van onderwerpen en het inspelen op de mens. Je moet er maar mee om kunnen gaan, dat is niet iedereen gegeven.’

Hoe is het gesteld met de politieke participatie van burgers?
‘Die stemt mij zorgelijk. Ongeveer tweehonderdduizend mensen zijn lid van een politieke partij. Als daarvan tien procent actief is, is het veel. Dat betekent dat er twintigduizend mensen beschikbaar zijn voor de negenduizend zetels in raden en provinciale staten.’

Ziet u dit als een bedreiging voor de lokale democratie?
‘Daar maak ik mij inderdaad zorgen over. Kijk je naar het internationale toneel, dan zie je hoe broos lokale democratie is. Ook in ons land is die minder sterk dan je op het eerste gezicht zou denken. Het hoogste bestuursorgaan, namelijk de gemeenteraad, staat niet het hoogst aangeschreven in onze samenleving. Daar zit een enorme paradox in, want de afgelopen tien jaar gingen er steeds meer taken van het rijk naar de gemeenten. Mede daardoor komt er enorm veel informatie en voorstellen op raadsleden af, in sommige tijdvakken wel vijftienduizend pagina’s. Maar voor uitvoering van beleid en de controle daarop kregen de gemeenten niet meer autonomie. Het lijkt alsof gemeenten de uitvoeringsloketten van de rijksoverheid zijn geworden.’

Wat is het gevolg van deze druk op de lokale democratie?
‘Dat het gezag van gemeenten is aangetast. De grote informatiestroom vraagt zoveel tijd dat raadsleden alleen nog ruimte hebben voor vergaderen en besluiten nemen. De raad dreigt af te glijden naar een beslismachine waar de waan van de dag regeert. Raadsleden en partijen houden elkaar in een ijzeren greep. De gekte om als eerste een debat aan te vragen en een motie in te dienen als reactie op wat er dinsdag in de krant staat, zodat je woensdag zelf in de krant staat.'

Wat moet er volgens u veranderen?
‘Nodig is dat er betere ondersteuning komt. Raadsleden moeten het nu hebben van heel hard werken. In plaats daarvan zouden ze de ambtenaren voor zich moeten laten werken. En Den Haag moet bewerkstelligen dat gemeenten meer aanzien krijgen, ook door iets te doen aan de gemeentefinanciën. Doe je niets dan voorspel ik dat het met de Omgevingswet dezelfde kant opgaat als het sociaal domein: bezuinigen.’
 
Het hele interview is te lezen in de digitale versie van de nieuwe Opleidingengids.

Meer informatie

Raadsleden die geen lid zijn, kunnen de Opleidingengids bij het bureau van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden aanvragen, door een mail aan: info@raadsleden.nl. 

Meer informatie over leren en opleidingen zie ook, de Opleidingenpagina