“Raad: ga in gesprek met inwoners”
De inspraak van hoog opgeleide burgers bedreigt de positie van de gemeenteraad. De politieke rol van de raad wordt uitgehold als steeds meer besluiten buiten de raad om plaatsvinden, bijvoorbeeld omdat hoog opgeleide inwoners in Stadsgesprekken afspraken maken met het gemeentebestuur. “Het debat over waar het in de gemeente heen gaat wordt buiten de raad verplaatst. Voor de raad blijft er alleen maar een rol over als politieagent of om overal ‘ja’ tegen te zeggen, omdat de raad nauwelijks ‘nee’ kan zeggen tegen inwoners.”
De oproep aan de gemeenteraad om het gezag van de raad weer terug te krijgen is daarom volgens Evelien Tonkens dat “de raad juist wel een actieve rol pakt in de participatieve democratie”.
Tonkens, hoogleraar burgerschap en humanisering van de publieke sector aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht, daagt raadsleden, burgemeesters, wethouders en griffiers daarom uit om inwoners niet alleen te laten inspreken bij vergaderingen, maar ook het inhoudelijke gesprek met hen aan te gaan.
Tonkens’ advies is aan college- en raadsleden is daarom: wees bereikbaar, redelijk en open maar praat ook terug. En aan inwoners stelt zij de vraag: “Is het denkbaar dat raad en college heel goed naar u luistert toch niet doet wat u wilt?” Want zo stelt Tonkens: “Het uiten van je mening is het beginpunt in de democratie, niet het eindpunt.”
BOB-model veranderen
Als het om terugpraten gaat, mogen inwoners in veel gemeenten slechts inspreken in de zogeheten beeldvormende fase van het BOB-vergadermodel. De afspraak is dat de raad luistert, ook om te voorkomen dat raadsleden te snel met elkaar in discussie gaan. Volgens Tonkens is het beter om deze aanpak te veranderen en juist wel in gesprek te gaan met inwoners. “Democratie is de geordende uitwisseling van argumenten. Ik zou zeggen: waarom laat je in zo’n gesprek met inwoners dan niet ook een voor- en tegenstander uit de raad het gesprek voeren met inwoners.”
Spotify-democratie
“Wanneer je burgerschap serieus neemt, gaat het om meer dan te zeggen: ik vind. Democratie is ook meer dan het geven van je mening. Je kunt daarop geen beleid, koers of visie maken. Dat vereist uitwisseling van meningen en ideeën. Als gemeenteraad zou je jezelf ook moeten laten verrassen en er geen spotify-democratie van maken.
Traagheid verdedigen
Democratie staat volgens Tonkens onder druk omdat het als traag wordt beschouwd. Dat komt ook omdat nieuwe technologie en internet heel snel is en dan steekt democratie in toenemende mate als traag daarbij af. “Omdat andere dingen zo snel gaan, zie je een verlangen om democratie te versnellen, bijvoorbeeld met doe-democratie en referenda. Wanneer je democratie wilt verdedigen, moet je traagheid willen verdedigen”, aldus Tonkens die daarmee betoogt dat er tijd en ruimte is voor het debat en gesprek waarin argumenten en bezwaren worden gewisseld.
Democratische plichten
Het pleidooi van Tonkens past in haar visie op een democratie waarin het niet zozeer gaat om het uiten van meningen, maar vooral om de discussie en het debat met elkaar te voeren om zo tot een gemeentelijke visie, koers en beleid te komen.
“Democratie is in zekere zin het voorkomen van oorlog. Het is daarbij onze democratische plicht voor ons allemaal om interesse te tonen in de ander. Bovendien moet ook iedereen de bereidheid hebben om van rol te verwisselen, en niet alleen vertegenwoordiger zijn maar zich ook willen laten vertegenwoordigen. Iedereen dient daarom ook bereid te zijn gezag uit te oefenen en gezag te ondergaan.”
Hoogopgeleiden
Een belangrijk probleem van democratie is dat vooral hoogopgeleiden zich roeren en meedoen, en dat laagopgeleiden (met name met alleen basisschool- en lagere vervolgopleiding) zich afzijdig houden. De gemeenteraad kan hierin een belangrijke rol vervullen door “meer aandacht te geven aan persoonlijke ervaringen en emoties. Als je begint met een formele stijl hebben mensen geen toegang. Je kunt ook vragen: hoe is het in jouw wijk? Hoe heb je dit of dat ervaren? En het helpt ook als je spreekt over onderwerpen als veiligheid en kinderen.”
Terugkijken
Evelien Tonkens was de zevende spreker in een serie bijeenkomsten over het gezag van de raad en over macht en tegenmacht. Wie zijn presentatie en het gesprek met raadsleden en griffiers terug wil zien, klik hier.
Serie Gezag van de raad
De volgende bijeenkomsten in de serie over het Gezag van de raad zijn:
- op woensdag 9 juni om 12 uur spreekt Caspar van den Berg, hoogleraar Global en Local Governance Rijksuniversiteit Groningen, over de rol van de raad bij regionale samenwerking. Aanmelden daarvoor kan hier.
- op maandag 14 juni om 13 uur spreekt de Haagse topambtenaar Bernard ter Haar, voorzitter van de Studiegroep Interbestuurlijke en Financiele Verhoudingen, over het belang van 1 overheid. Aanmelden daarvoor kan hier.
Voor een overzicht van alle lezingen in de serie Gezag van de raad, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, Nederlands Genootschap van Burgemeesters en Vereniging van Griffiers in het kader van het programma Democratie in Actie: klik hier.
Eerdere sessies in de serie Gezag van de raad, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, Nederlands Genootschap van Burgemeesters en Vereniging van Griffiers in het kader van het programma Democratie in Actie:
- Han Warmelink – “Er is geen debat in de raad, alles ligt vast”.
- John Bijl - Raad heeft gezag in eigen hand.
- Klaartje Peters - “Als raadsleden van coalitie en oppositie samen controleren, stijgt het gezag van de raad”
- Niels Karsten – “Het verhaal van de raad en het lokaal bestuur is het maken van verschil”.
- Rien Fraanje – “De raad moet geen Tweede Kamer spelen”.
- Marcel Boogers – “Je ziet heel weinig dat de raad zelf de agenderende rol pakt”.