Raad is verantwoordelijk voor omgangsvormen, niet de burgemeester

De burgemeester is voorzitter van de raad en ziet daarom toe op de naleving van het reglement van orde en de wijze hoe raadsleden met elkaar het debat voeren. Echter, de gemeenteraad is en blijft verantwoordelijk voor de omgangsvormen in de raad, en niet de burgemeester. Wel doen raadsleden er verstandig aan collega’s niet als vijanden te zien, maar altijd als tegenstander of bondgenoot.

Dit blijkt uit “Politiek is grenzenwerk”, een essay van Martin Schulz, Paul Frissen, Henk den Uijl en Johan Oudega van de Nederlandse School voor het openbaar bestuur (NSOB). Aanleiding voor dit essay was een onderzoek naar de wijze van debatteren en de omgangsvormen in de gemeenteraad van Sittard-Geleen: “Het stileren van politieke strijd in de (gemeente)raad van Sittard-Geleen”.

Grenzen

Hoe de politieke strijd en het spel in de raad wordt gevoerd, of er sprake is van polarisatie of dat er wordt gemoraliseerd en welke regels daarbij gelden, wordt en moet volgens de NSOB door de gemeenteraad zelf worden uitgemaakt. “Politici bepalen of er problemen zijn in de bestuurscultuur.” Het betekent ook dat niet alles tot politieke strijd kan worden verheven. “Het van tijd tot tijd ‘nee’ zeggen tegen het college is in het belang van de gehele raad, niet alleen van de oppositie, om zo de eigen positie als hoogste bestuursorgaan te bevestigen.”

Rol burgemeester

Van de burgemeester kan als neutraal gezag worden verwacht dat hij/zij de bestuurscultuur bewaakt, zeker als die bestaat uit polariseren en elkaar moreel de maat nemen. Maar de speelruimte van de burgemeester om op te treden wordt bepaald door de meerderheid in de gemeenteraad. “De begrenzing van politieke strijd en dus de bewaking van de bestuurscultuur en de omgangsvormen is in de eerste plaats aan raadsleden zelf”.

Respect

Van belang bij het bewaken van omgangsvormen en bestuurscultuur is dat de meerderheid van de raad respect heeft voor de minderheid. “Democratie heeft alleen zin omdat er minderheden zijn. De wijze waarop de meerderheid de minderheid respecteert, is een belangrijke maatstaf voor democratische politiek.”

Vijandschap

Raadsleden durven daarom verschillen te erkennen en “doen er goed aan om niet te denken dat ze altijd gelijk hebben.” Want als het standpunt van de meerderheid altijd het juiste is, ontstaat onbegrip voor de ander en het andere. “Wanneer alleen het eigen standpunt telt, is het risico dat de legitimiteit van de politieke positie van de ander wordt ontkent. Dan tellen alleen nog de stemverhoudingen. Dan vindt geen gezamenlijk besluit van meerderheid en minderheid plaats met erkenning van elkaars positie, maar alleen een besluit van de meerderheid ten nadele van de minderheid. Als er geen begrip meer kan worden opgebracht voor de legitimiteit van de politieke positie van de ander ontstaat een politieke verhouding van vijandschap.”

Tegenstanders

Het is de dure plicht voor politici, en dus ook van gemeenteraadsleden, om van vijanden tegenstanders en van tegenstanders (van tijd tot tijd) bondgenoten te maken. “Met tegenstanders spelen we een spel waarin altijd een volgende ronde bestaat. Met bondgenoten werken we samen. De tegenstander van vandaag kan altijd de bondgenoot van morgen zijn. De vijand niet. Vijanden willen we vernietigen, die hebben geen bestaansrecht. Daarom is het belangrijk dat raadsleden de mogelijkheid open houden dat de ander een legitiem politiek punt heeft en daarom is het belangrijk om je als raadslid te onthouden van het ter discussie stellen van de legitimiteit van de politieke positie van de ander.”

Tegenspraak

Verdraagzaamheid is daarom een sleutelwoord voor de omgangsvormen in raad, aldus de schrijvers. Het betekent niet dat je als raadslid alles moet verdragen. Integendeel, het betekent ook dat je als raadslid de confrontatie aangaat met de opvattingen van de ander. “Wat ondraaglijk is in de opvattingen en de uitingen van de ander, kan met recht door de een worden bestreden en moet ook worden bestreden om politieke tegenstellingen zichtbaar te maken. Maar tegenstanders zijn geen vijanden die de mond moet worden gesnoerd. Tegenstanders verdienen tegenspraak.”

Meer informatie

Voor het lezen van het essay "Politiek is grenzenwerk. Het stileren van politieke strijd in de (gemeente)raad van Sittard-Geleen" klik hier. 

Voor meer informatie over de vier typen van gemeenteraden, terughoudend, saamhorig, strijdlustig en reflexief, klik hier.

Raadsleden die te maken hebben met agressie en/of intimidatie kunnen daarover praten met en voor advies terecht bij het ondersteuningsteam netwerk weerbaar bestuur.