Raad kan wethouder alleen benoemen met VOG-verklaring

De gemeenteraad kan straks alleen een kandidaat-wethouder tot wethouder benoemen wanneer deze over een VOG-verklaring beschikt.Het kunnen overleggen van een Verklaring omtrent gedrag (VOG) aan de gemeenteraad wordt, als het aan minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren ligt, een wettelijk benoembaarheidsvereiste.

Minister Ollongren wil met deze uitbreiding van de wettelijke vereisten voor het benoemen van een wethouder in haar wetsvoorstel een einde maken aan het vrijblijvende karakter van het aanvragen van een VOG. “De integriteit van wethouders wordt hiermee in aanvang beter gewaarborgd”, aldus de minister.
Het gevolg van de wettelijke benoembaarheidsvereiste is dat een wethouder die geen VOG-verklaring aan de raad geeft, niet door de raad kan worden benoemd tot wethouder.
Een wettelijk voorgeschreven VOG-verklaring is volgens de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden alleen zinvol als deze onderdeel is van een breder integriteitsonderzoek. 

Oude wethouders

Ervaren wethouders voor wie het wethouderschap stopt met het einde van de collegeperiode en die na de gemeenteraadsverkiezingen en de vorming van een nieuw college opnieuw door de raad worden benoemd als wethouder, moeten ook een VOG-verklaring kunnen overleggen. Een nieuwe benoeming betekent namelijk dat opnieuw moet worden getoetst of de kandidaat aan de vereisten van het ambt voldoet, waaronder dus het kunnen overleggen van een VOG. Of deze bepaling ook geldt voor wethouders die tussentijds aftreden en daarna opnieuw – bijvoorbeeld na een coalitiebreuk – worden benoemd, zegt het wetsvoorstel niets over.

Omkoping

Bij het opstellen van de VOG-verklaring wordt tien jaar teruggekeken om te zien of er integriteitsrisico’s zijn. Eén van de kenmerken van de functie van wethouder is dat wordt omgegaan met gevoelige informatie en dat brengt verschillende risico’s met zich. Zo bestaat het gevaar van omkoping of dat de politicus door de verkregen informatie zichzelf een voordeel verschaft. Als de kandidaat-wethouder in de voorgeschreven termijn voorkomt en/of is veroordeeld voor feiten die verband houden met de functieaspecten geld, goederen en/of personen, dan zegt dat in negatieve zin iets over zijn/haar kwetsbaarheid en integriteit om als politieke ambtsdrager op te kunnen treden, aldus de minister in de memorie van toelichting op het wetsvoorstel.

Adviezen belangenverenigingen

De minister heeft alleen van de Wethoudersvereniging een positief advies gekregen om van de VOG-verklaring een wettelijk benoembaarheidsvereiste te maken. Volgens de Wethoudersvereniging is dat een goede eerste stap naar een integer openbaar bestuur. De Wethoudersvereniging wijst er wel op dat de VOG geen garantie biedt voor het voorkomen van integriteitsschendingen.

Een wettelijk voorgeschreven VOG-verklaring is volgens de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden alleen zinvol als onderdeel van een breder integriteitsonderzoek, gecombineerd met de gedragscode, het toetsen van de geloofsbrieven en de mogelijkheid om een hoorzitting te houden met kandidaten. De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden vindt ook dat de kosten van een VOG-verklaring niet door de gemeente betaald dienen te worden.

Volgens de VNG en de Kring van Commissarissen is een wettelijk benoembaarheidsvereiste niet nodig. Het verplicht overleggen van een VOG-verklaring is volgens de VNG voldoende.

Volgens de minister doet dit afbreuk aan de wens om de integriteit van wethouders beter te waarborgen. Sinds 2002 zijn ruim honderd wethouders vanwege integriteitsschendingen (waaronder belangenverstrengeling, foutief declaratiegedrag en vormen van bevoordeling). Dat is slechts 8 procent van alle vroegtijdig ten val gekomen wethouders.

Integriteitsonderzoek

Naar verwachting komt de minister voor half oktober met een wetsvoorstel dat het mogelijk moet maken dat vanaf 2022 elke benoeming van een wethouder of burgemeester voorafgegaan wordt door een uitgebreid integriteitsonderzoek. Na de coalitiebreuk in Den Haag, afgelopen najaar, met het tussentijds opstappen van de wethouders De Mos en Guernaoui moesten – op uitdrukkelijke wens van waarnemend burgemeester Remkes – alle kandidaat-wethouders een integriteitsonderzoek gedaan hebben.

Meer informatie

Over het benoemen van een wethouder: zie de artikelen 36a, 36b en 10 van de Gemeentewet.
De brief met de reactie op het wetsvoorstel van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.
De eerdere reactie op de consultatie in januari 2020.
Het Wetsvoorstel en de Memorie van Toelichting.

Daarnaast hebben wij een aantal artikelen over verschillende onderdelen uit het wetsvoorstel geschreven. Deze vindt u hier:
- Versterking positie commissaris van de Koning 
- Stemonthouding 
- Onverenigbare betrekkingen en verboden handelingen
- Herverdeling van zetels bij lijstuitputting 
- Geheimhouding

Valkuilen voor wethouders (onderzoek naar ten geval gekomen wethouders na de introductie van het dualisme)