Raad voor het Openbaar Bestuur: meer ruimte voor gemeenten
Gemeenten zijn geen uitvoeringskantoren van het Rijk. Gemeenten moeten, met de gemeenteraad als democratische hoogste bestuursorgaan, eigen afwegingen kunnen maken. Dat is goed voor de opkomst bij raadsverkiezingen en het is ook beter voor het functioneren van de overheid, want het leidt tot meer vernieuwende oplossingen.
De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) bepleit meer zelfstandige ruimte voor de gemeente (en dus ook de gemeenteraad) in het rapport Beleidsvrijheid geduid. In het rapport deelt dit adviesorgaan van de minister van Binnenlandse Zaken ook een waarschuwing uit: “Vaak lijkt vergeten te worden dat de gemeente een democratisch bestuurde overheidsvorm is”.
De oorzaak daarvoor is dat de beleidsvrijheid van gemeenten om zelf keuzes te maken wordt beperkt. Een viertal verklaringen zijn er voor het beknotten van de keuzevrijheid van gemeenten en gemeenteraden: het Rijk werkt aan een centraal gestuurde belastinginning, het Rijk vindt het moeilijk om taken los te laten, gemeenten worden gedwongen tot regionale samenwerking en de onderlinge verwevenheid van overheidstaken wordt steeds groter.
Beleidsvrijheid voor gemeenten
De gewenste ruimte voor gemeenten om eigen keuzes te maken, kan aan de hand van een zestal punten in beeld worden gebracht:
- De mate waarin gemeenten de mogelijkheid hebben zelf aanvullende regels te stellen;
- De gedetailleerdheid waarin gemeenten zich moeten houden aan uitvoeringsregels;
- Of er besluitvormingsregels gelden waaraan de gemeenten zich hebben te houden;
- Of de mate waarin gemeenten verplicht, dan wel aangewezen zijn of geheel vrij zijn in het aangaan van samenwerkingsverbanden;
- De aanwezigheid van extern toezicht beperkt niet de beleidsvrijheid maar vormt wel een aanwijzing dat de beleidsvrijheid niet onbeperkt is;
- Bestedingsvoorschriften duiden op een geringe beleidsvrijheid maar uit de afwezigheid kan niet worden afgeleid dat gemeenten beschikken over een grote mate van beleidsvrijheid.
Aanbevelingen
In zijn rapport doet de Rob een aantal aanbevelingen om de beleidsvrijheid voor gemeenten te vergroten:
- Geef ruimte voor lokale afwegingen met een eigen gemeentelijke belastinggebied want de huidige macro-norm voor de onroerend zaakbelasting beinvloedt indirect de beleidsvrijheid van individuele gemeenten;
- Decentralisatie-uitkeringen met directe of indirecte bestedingsvoorwaarden doen afbreuk aan het beginsel dat gemeenten zelf keuzes kunnen maken;
- In plaats van de huidige gedetailleerde verdeling van budgetten is er een brede algemene uitkering nodig voor de bekostiging van het gemeentelijk takenpakket.
- Uitgangspunt hoort te zijn: globaal als het kan, alleen specifiek als het niet anders kan.
- Bekostiging van taken via de algemene middelen verdient de voorkeur boven specifieke uitkeringen.
Wie bepaalt en wie betaalt?
De Raad voor het Openbaar Bestuur houdt op donderdag 18 april een Dag van de Financiele Verhoudingen. Tijdens deze dag wordt de bekosting van gemeentelijke taken besproken vanuit het perspectief van gemeente, provincie en Rijk.
