Raadsleden kunnen ook binnen programma's budgetten bepalen

De gemeenteraad kan niet alleen bepalen wat het budget voor elk programma in de programmabegroting is, maar kan ook van onderdelen van elk programma maximale budgetten aangeven, en die budgetten van de onderdelen verhogen of verlagen. Gemeenteraden doen er verstandig aan om af te spreken dat dat met een begrotingsmotie kan.

Meer weten over het budgetrecht van de raad? Kom naar één van de bijeenkomsten bij u in de regio.

Dat betoogt columnist Jan Verhagen van Binnenlands Bestuur. Hij verwijst naar de Tweede Kamer, die formeel bij de begroting dezelfde rechten heeft als de gemeenteraad, maar wel zelf de bevoegdheid heeft genomen om van onderdelen van elk programma maximale budgetten aan te geven, en die budgetten van de onderdelen met een begrotingsmotie te verhogen of te verlagen. Die bevoegdheid baseert de Tweede Kamer op zijn budgetrecht.

Programmabegroting

De rijksbegroting bestaat uit artikelen, net zoals de gemeentebegroting bestaat uit programma’s. Er zijn ongeveer 180 begrotingsartikelen. De Comptabiliteitswet 2016, artikel 2.3, lid 3, bepaalt: “Autorisatie van een begrotingsstaat (door de Tweede Kamer, redactie Frontinfo) vindt plaats op het niveau van een begrotingsartikel.”

De Tweede Kamer kan dus bij de begroting met een amendement budgetten verschuiven van het ene artikel op de rijksbegroting naar een ander artikel. Daarbij maakt het niet uit of die begrotingsartikelen binnen hetzelfde ministerie vallen of niet: extra geld voor de marine kan zowel gedekt worden door minder geld voor de luchtmacht als door minder geld voor volksgezondheid.

Gemeenteraden hebben dezelfde bevoegdheid, ook zij kunnen met een amendement bij de begroting budget van het ene programma verschuiven naar een ander programma.

Formeel heeft het college de bevoegdheid om te bepalen hoe hij het geld van elk programma besteedt. Maar gemeenteraden willen vaak geld bínnen een programma anders verdelen dan het college voorstelt. Daar hebben de gemeenteraden bij het vaststellen van de begroting (begin november) de mogelijkheid voor: 

Stel: een gemeente heeft een programma Infrastructuur van € 10 miljoen, waarvan het college € 2 miljoen wil besteden aan fietspaden, € 2 miljoen aan rotondes, en € 6 miljoen aan overige infrastructuur. Als de gemeenteraad € 1 miljoen extra wil besteden aan fietspaden, en dat wil dekken door het budget van rotondes te verlagen, dan kan de gemeenteraad het programma Infrastructuur met een amendement het programma in drie delen knippen. Dan ontstaat er een programma Fietspaden van € 3 miljoen, een programma Rotondes van € 1 miljoen, en een programma Overige infrastructuur van € 6 miljoen.

Sturen bínnen deelbudgetten van een programma

In de Tweede Kamer geldt echter de expliciete (interne) afspraak: “Verschuivingen binnen een begrotingsartikel kunnen worden bereikt door het aannemen van een motie.” Zo’n begrotingsmotie is daarmee net zo dwingend voor het kabinet als een amendement, het enige verschil is dat een motie budget verschuift bínnen een artikel en een amendement budget verschuift tússen artikelen. Gewone moties zijn vrijblijvende uitspraken, maar begrotingsmoties zijn niet vrijblijvend.

De Tweede Kamer heeft zich deze bevoegdheid toegeëigend toen de opzet van de rijksbegroting veranderde, waardoor het aantal artikelen op de rijksbegroting afnam van ongeveer 800 naar ongeveer 180.

Iets dergelijks is bij de gemeenten gebeurd. Tot en met 2003 autoriseerde de gemeenteraad de begroting per functie (waarvan er ongeveer 70 waren). Met het ‘Besluit Begroting en Verantwoording gemeenten en provincies’ (BBV) in 2004 werd dat beperkt tot de autorisatie per programma, waarvan de meeste gemeenten er ongeveer 12 hebben.

De gemeenteraad heeft, net als de Tweede Kamer, de bevoegdheid om een programma op te knippen, om zo de deelbudgetten binnen een programma bij te sturen. Het is administratief veel eenvoudiger om met een motie de bestemming van de budgetten binnen een programma te wijzigen, dan om een programma op te knippen. Daarom stelt Verhagen: “Veel gemeenteraden willen meer grip op de begroting. Dat kan door intern af te spreken dat begrotingsmoties net zo dwingend zijn als amendementen. En dat kunnen de gemeenteraden simpel zelf afspreken.”

Meer informatie

Jan Verhagen verzorgt in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden de bijeenkomstenreeks 'Houd grip op het begrotingsproces'. Tijdens deze bijeenkomsten krijgen raadsleden meer informatie en handvatten om het begrotingsproces van hun gemeente te beïnvloeden. Meer informatie en locaties van deze bijeenkomsten zijn hier te vinden. 

Het originele bericht is te vinden op de website van Frontinfo, het digitale kennisportaal gericht op gemeentefinanciën.