Raadsleden met strafblad is toegestaan
DEN HAAG – Steeds meer afdelingen van landelijke en lokale partijen stellen een zogeheten VOG (Verklaring Omtrent Gedrag)-verklaring verplicht voor hun kandidaat-raadsleden. Is deze poging om het passief kiesrecht te beperken nodig om de screening door partijen en van de geloofsbrieven te vervangen? En worden raadsleden met een strafblad daarmee uitgesloten?
Raadsleden met een strafblad voor het plegen van een overval, fraude of het gooien van molotovcocktails. Het klinkt misschien onwerkelijk, maar een strafblad is geen beletsel om jezelf kandidaat te mogen stellen voor de gemeenteraad. Het is dus niet ondenkbaar dat op de kandidatenlijsten van de komende gemeenteraadsverkiezingen in maart, kandidaten met een strafblad plaats zullen nemen. Sterker nog, bovenstaande voorbeelden zijn geen fake news, maar waargebeurde voorbeelden. Vorige week pleitte Anton Ederveen, burgemeester in Valkenswaard, in het VNG-magazine voor een verplichte screening van raadsleden en wethouders, want ‘ondermijning komt overal voor en ondergraaft onze open en transparante democratie’. Een aantal lokale politieke afdelingen heeft een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) verplicht gesteld voor hun kandidaten, maar grondwettelijk is het verboden.
Raadslid worden: drie eisen
Gemeenteraadslid worden is één van de meest laagdrempelige kandidaatstellingsprocedures binnen de politiek. Aan het kandidaat stellen voor de gemeenteraad zijn slechts drie vereisten: een kandidaat moet minimaal 18 jaar worden in de komende raadsperiode, niet uitgesloten zijn van het kiesrecht en binnen de gemeentegrenzen wonen. Ook personen met een andere nationaliteit dan Nederlands, mogen na vijf jaar in Nederland te hebben gewoond, zitting nemen in de gemeenteraad. Als een kandidaat wordt gekozen, dan wordt er een geloofsbrievenonderzoek door de raad ingesteld die toetst aan de drie bovenstaande vereisten en aan de verplichte gemeentelijke gedragscode. Deze gedragscode bevat o.a. regels omtrent (onverenigbare) nevenfuncties en verboden handelingen. Het onderzoeken of iemand een strafblad heeft, maakt hiervan geen deel uit.
Verantwoordelijkheid politieke partijen
Het samenstellen van de kandidatenlijsten en het screenen van deze personen is een verantwoordelijkheid van de politieke partijen zelf. De gemeente speelt hierbij geen rol. Het is dus aan politieke partijen zelf of ze een persoon op de kandidatenlijst plaatsen. Om het bewustzijn te vergroten heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een handreiking (pdf) opgesteld voor politieke partijen met tools om kandidaten te screenen. Voorbeelden van tools zijn een integriteitsvragenlijst voorafgaand aan de kandidaatstelling, een antecedentenonderzoek en bewilligingsverklaring.
Verklaring Omtrent Gedrag
Het aanvragen van een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) kan onderdeel zijn van zo’n antecedentenonderzoek. Bij het aanvragen een VOG wordt het Justitieel Documentatie Systeem geraadpleegd. Als de persoon geen strafbare feiten heeft gepleegd, wordt de VOG afgegeven. Zo niet, dan wordt gekeken of het strafbare gedrag uit het verleden een belemmering vormt voor het doel waarvoor de VOG is aangevraagd. Het screeningsprofiel voor politieke ambtsdragers is een secure en zwaarwegende screening met een terugkijktermijn van tien jaar. Een strafblad bevat alle misdrijven, maar ook overtredingen kunnen op het strafblad te staan, zoals verkeersboetes waarbij meer dan 30 km/h te hard is gereden. Sommige overtredingen worden na een aantal jaren verwijderd van het strafblad.
Of personen met een strafblad op de kandidatenlijsten komen, is een afweging van de partij zelf. Er zijn geen wettelijke gronden waarop een kandidatuur afgewezen kan worden. Een partij kan iemand met strafblad dus niet dwingen om af te zien van de kandidatuur. Partijen mogen zelf aanvullende eisen stellen aan kandidaat-raadsleden door middel van een profielschets waarop belangstellenden kunnen reageren.
VOG: beperking passief kiesrecht
In 2011 werd in de Tweede Kamer een initiatiefvoorstel ingediend door de PvdA-fractie om gekozen politici met een strafblad uit hun ambt te zetten en een VOG verplicht te stellen. Het wetsvoorstel sneuvelde. Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, Piet Hein Donner, verwierp het voorstel door te stellen dat het wettelijk stellen van een VOG om kandidaat te staan bij verkiezingen, de facto neerkomt op uitsluiting van het kiesrecht voor kandidaten die een dergelijke verklaring niet kunnen krijgen. Het zou een ongrondwettelijke beperking van het passief kiesrecht zijn, aangezien het passieve kiesrecht enkel in zeer zwaarwegende gevallen door de rechter kunnen worden afgenomen (bv. misdrijven tegen de veiligheid van de staat, tegen de Koninklijke waardigheid, tegen hoofden van bevriende staten en internationaal beschermde personen en misdrijven betreffende de uitoefening van staatsplichten en rechten).
Voorlezen aan peuters
Grondwettelijk gezien hebben politieke partijen geen recht om een VOG verplicht te stellen voor kandidaat-volksvertegenwoordigers. Toch groeit het aantal lokale afdelingen en gemeenten waarin een VOG-aanvraag verplicht is. Nico Bijman (fractievoorzitter CDA Koggenland): ‘’Zodra je een groep peuters voorleest, heb je in dit land een VOG nodig. Maar zodra je actief deelneemt aan het democratisch bestuur, is dat geen verplichting. Dat vinden we eigenlijk heel raar. Vandaar dat wij dit als voorwaarde gaan stellen aan onze kandidaten die volgend jaar maart meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen.’’
Bron: Raadslid.Nu, de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, 28 november 2017
Social media: Raadslid.Nu is ook te volgen op Twitter (@RaadslidNu), Facebook en LinkedIn.
Raadslid.Nu is de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en staat voor een sterke en krachtige positie van gemeenteraden ten behoeve van het functioneren van de lokale democratie.
Wist u dat sinds de wijziging van het rechtspositiebesluit voor raads- en commissieleden, de gemeente de contributie van de beroepsvereniging vergoedt, waarvan een raadslid in verband met de uitoefening van zijn functie lid is.
Nog geen lid van de vereniging? Een collectief lidmaatschap kost maar 45 euro per persoon en commissieleden en fractieondersteuners vallen, wanneer zij ook aangemeld zijn, binnen een collectief lidmaatschap. Het individueel lidmaatschap kost 80 euro. Aanmelden kan hier!