Raadsleden onbewust over bestuurlijke rol van de raad

Raadsleden zijn zich onvoldoende bewust dat de gemeenteraad een bestuurlijke rol heeft. De raad is het hoogste bestuursorgaan maar binnen het stad- en gemeentehuis is de bestuurlijke rol voor slechts een derde deel van de raadsleden de belangrijkste rol. Gemeenteraden wordt daarom aanbevolen het gesprek te voeren waar de bestuurlijke rol over gaat en hoe de bestuurlijke rol wordt ingevuld.

Dit blijkt uit het rapport De bestuurlijke rol van de raad van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Uit dit rapport blijkt dat raadsleden verschillend denken over de bestuurlijke rol van de raad als hoogste bestuursorgaan. Er zijn raadsleden die vinden dat zij geen bestuurlijke rol hebben. Andere raadsleden vinden dat de bestuurlijke rol van de raad een soort overkoepelende rol is bij de kader stellende, volksvertegenwoordigende en controlerende rol.

Bestuurlijk en verbindend

De bestuurlijke rol van de raad vormt met de rol van de raadsleden als politicus de twee perspectieven (bestuurder en politicus) van waaruit het raadswerk wordt gedaan. “Vanuit de rol als politicus en vanuit de bestuurlijke rol van de raad geeft het raadslid invulling aan zijn volksvertegenwoordigende rol, zijn kaders stellende rol en zijn controlerende rol”, aldus het rapport. De zogeheten verbindende rol van het raadslid vervult hierin een belangrijke functie. “In de rol als politicus wordt de verbindende rol van het raadslid zichtbaar door de verbinding naar specifieke groepen (de eigen achterban). In de bestuurlijke rol komt de verbindende rol tot leven door de verbinding van het raadslid en gemeenteraad naar en op de samenleving als geheel” (het zogeheten algemeen belang).

Conflict en consensus

Een drietal bestuurlijke experts geven in het rapport in hun bijdragen een blik op de bestuurlijke rol van de raad. Harry ter Braak bepleit meer bewustwording en besef over de rol van het raadslid als politicus en de bestuurlijke rol van de raad. Het raadslid als politicus is gebaat bij conflict, impressies en beelden. Het benadrukken van verschillen (divergentie) is bepalend voor de rol als politicus. Feiten en consensus zijn bepalende begrippen voor het raadslid in zijn bestuurlijke rol. “Het gaat dan om de rol van de raad om besluiten te nemen. In die bestuurlijke rol zijn waarden als prudentie, rechtmatigheid en overweging dominant”, aldus Ter Braak.

Van Ostaaijen bepleit ter versterking van het bestuurlijke werk van de raad een actualisatie van de drie basisrollen, kaders stellen, volksvertegenwoordigen en controleren. Gossink stelt dat de raad aan belang wint als de raad meer gaat besturen. “Het politiseren van de keuze en debatten over het plaatsen van lantaarnpalen heeft het gezag van de raad ondermijnd. Volgens Gossink kan een raad die zich opstelt als algemeen bestuur gemakkelijker het college in de rol van opdrachtnemer plaatsen.”

Lokaal en landelijk

Raadsleden blijken hun bestuurlijke rol op lokaal, regionaal en landelijk niveau verschillend in te vullen. Op lokaal niveau hebben raadsleden te weinig aandacht voor de bestuurlijke rol van de raad; zij reserveren daarvoor ook te weinig middelen om door goede ondersteuning deze rol beter in te vullen. In de regio hebben raadsleden ook te weinig aandacht voor hun bestuurlijke rol. Op landelijk niveau (bijvoorbeeld door raadsleden die actief zijn binnen de VNG) stellen raadsleden juist vooral het belang van de betreffende organisatie voorop. “De politieke articulatie van opvattingen die lokaal in de raad belangrijk is (de politieke rol van het raadslid) speelt op landelijk niveau niet of nauwelijks een rol.”

Aanbevelingen

Het rapport doet op basis van gesprekken met raadsleden, onderzoek onder raadsleden en de inbreng van bestuurlijke experts over de bestuurlijke rol diverse aanbevelingen. De belangrijkste aanbevelingen samengevat zijn:

1. Daar waar in de raad maatschappelijke conflicten en knelpunten worden geagendeerd, is het juist van belang niet alleen ruimte te bieden voor het zichtbaar maken van politieke verschillen van inzicht, maar ook aandacht te besteden aan wat de bestuurlijke rol van de gemeenteraad is. Het is daarom aan te bevelen dat de gemeenteraad het gesprek voert waar de bestuurlijke rol over gaat en hoe de bestuurlijke rol wordt ingevuld;
2. Beschouw de bestuurlijke rol niet als een extra rol naast de drie dualiseringsrollen, te weten de volksvertegenwoordigende rol, de kader stellende rol en de controlerende rol. De bestuurlijke rol gaat over een ander perspectief op het raadswerk, zo men wil om een andere dimensie van het raadswerk;
3. Behoorlijk bestuur is voor raadsleden belangrijker dan responsief en resultaatgericht bestuur. Alvorens te kunnen concluderen dat behoorlijk bestuur (integer, rechtmatig en gelijkheid) de belangrijkste waarden zijn voor het vervullen van de bestuurlijke rol van de raad verdient het aanbeveling om voorzichtig te zijn met conclusies (prudentia) en eerst nog eens goed te luisteren naar alle opvattingen van raadsleden over de onderliggende waarden voor het uitvoeren van het raadswerk;
4. Op lokaal niveau worden raadsleden juist niet of veel minder aangesproken op hun bestuurlijke rol. Raadsleden wordt vooral voorgehouden dat zij de kaders – wat dat dan ook mag zijn – dienen te stellen. Het leidt tot het beeld maar ook de verwarring waarbij de kader stellende, de bestuurlijke rol en soms zelfs de verbindende rol door elkaar worden gebruikt. Voor een raad die behoorlijk bestuur belangrijk vindt, is het aan te bevelen het gesprek te voeren wat de bestuurlijke rol voor de raad precies inhoudt en betekent;
5. Het zou goed zijn wanneer (kandidaat-)raadsleden niet alleen voorafgaande aan de raadsperiode (denk aan bijeenkomsten zoals Politiek Actief van Pro Demos) en bij de start van de raadsperiode overdenken hoe de bestuurlijke rol van de raad zich verhoudt tot de rol als politicus, maar ook tijdens de raadsperiode. Aandacht voor het thema van de bestuurlijke rol van de raad is daarom nodig zowel in inwerk- als doorwerk- en ontwikkelprogramma’s voor raadsleden;
6. Burgers zitten niet te wachten op een raad die alleen maar politiek aan het bekvechten is. Burgers willen dat de raad – bij voorkeur in en na overleg met de samenleving – knelpunten oplost en besluiten neemt over maatschappelijke opgaven. Een raad die zo zijn bestuurlijke rol invult, levert een bijdrage aan een beter imago van de lokale democratie. Voor de wervingskracht van de lokale democratie kan het vervullen van een betekenisvolle bestuurlijke rol een positief effect hebben op de deelname van vrouwen om politiek actief te worden.

Meer info

De interviews met individuele raadsleden, de volledige reflectie van de experts en de uitkomsten van het kwantitatief onderzoek kunnen gelezen worden in het rapport De bestuurlijke rol van de raad.