Raadsleden worstelen met misleidende informatie

Raadsleden zien een toename aan misleidende informatie en maken zich zorgen op de impact ervan op de lokale democratie. Wantrouwige volksvertegenwoordigers betichten het college gemakkelijker van het verspreiden van misleidende informatie en andersom. In kleine gemeenten zijn de verspreiders van misleidende informatie vaak bekend.

Dat blijkt uit een quickscan die is uitgevoerd door I&O Research in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

Ook door raadsleden

De respondenten, waaronder 71 raadsleden, leggen een verband tussen misleidende informatie, polarisatie en wantrouwen naar de overheid. Misleidende informatie wordt ook door raadsleden en wethouders verspreid, zo blijkt uit het onderzoek. Dat wantrouwige volksvertegenwoordigers het college gemakkelijker betichten van het verspreiden van misleidende informatie en andersom onderstreept volgens de onderzoekers het belang van onderling vertrouwen.

Meer misleiding

Bijna driekwart van de ondervraagden, naast raadsleden ook wethouders en gemeentesecretarissen, gaf aan dat ze in het afgelopen jaar te maken hadden met misleidende informatie, voornamelijk met misinformatie. De hoeveelheid misleidende informatie is volgens hen de afgelopen vijf jaar toegenomen.

Desinformatie

Eén van de bevindingen van het onderzoek is dat er geen uniforme definitie is van drie veel voorkomende begrippen: desinformatie, misinformatie en complottheorieën. Desinformatie wordt gezien als het doelbewust verspreiden van misleidende informatie en misinformatie als onjuiste informatie die wordt gedeeld zonder schadelijke bedoelingen. Bij complottheorieën geloven mensen dat bepaalde gebeurtenissen in het geheim zijn gemanipuleerd door machtige groepen met verkeerde bedoelingen. Om die reden hanteert het rapport de term 'misleidende informatie’.

Belangenverstrengeling

Onder andere raadsleden vragen zich in sommige situaties af of ze iets als misleidende informatie moeten bestempelen of dat het om iets anders gaat. Is bijvoorbeeld het bewust of onbewust verdraaien van informatie om een standpunt te maken ook mis- of desinformatie? Vooral raadsleden associëren misleidende informatie dan ook met bijvoorbeeld belangenverstrengeling en politieke standpunten.

Twee soorten

Volgens deelnemers aan het onderzoek manifesteert misleidende informatie zich in twee ‘soorten’ relaties: tussen burger en overheid en tussen wethouders en raadsleden. In kleine gemeenten zijn de verspreiders van misleidende informatie vaak inwoners die bekend zijn bij de gemeente, omdat ze hun ongenoegen publiekelijk uiten en daardoor vaker op de radar komen. Lokale, en soms landelijke, media helpen dan met het verder verspreiden van misleidende informatie.

Herkennen

Verder vinden met name raadsleden het lastig om misleidende informatie te herkennen en hoe ermee om te gaan. Sommigen negeren het, anderen willen gelijk het veronderstelde misstand aanpakken. Het verspreiden van misleidende informatie door raadsleden is volgens andere raadsleden ook toe te schrijven aan het ontbreken van vereiste kennis of het missen van een kritische blik bij de beoordeling van informatie. Dit kan namelijk leiden tot het (onbewust) meevaren op mis-of desinformatie, bijvoorbeeld tijdens raadsvergaderingen of in de speerpunten van een partijprogramma.

Ondersteuning

Uit het onderzoek blijkt verder dat de meeste gemeenten geen specifiek beleid hebben om met misleidende informatie om te gaan. Er ontbreken functionarissen, protocollen en trainingen. Deelnemers aan het onderzoek hebben volgens de onderzoekers daarom dringend behoefte aan ondersteuning bij de aanpak van misleidende informatie. Ze willen hulp bij het herkennen van ondermijningsprocessen, instrumenten, protocollen en trainingen, kennisdeling en onafhankelijk advies. Opvallend is de vraag naar een algemeen beschikbaar document met alle complottheorieën die in omloop zijn, wat volgens de onderzoekers een uitdagende taak zou zijn gezien de diversiteit van deze theorieën.

Meer informatie

Lees hier de volledige Quickscan lokale misleidende informatie door I&O Research in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelat