Raadsverkiezingen meer dan een populariteitspoll

Raadsverkiezingen zijn veel meer dan een populariteitspoll van partijen die in de Tweede Kamer zitten. Raadsverkiezingen worden door kiezers benut om een oordeel uit te spreken over het gemeentelijk beleid en het optreden van lokale bestuurders. Schandalen in de privésfeer en bestuurlijk falen kost allebei evenveel stemmen.

Dit blijkt uit het promotieonderzoek van de Groningse wetenschapper Harm Rienks. In vergelijking tot andere landen is de electorale afstraffing van corruptie incidenten relatief zwaar.

Collegepartij

De deelname van partijen uit de gemeenteraad aan het college van burgemeester en wethouders kost minder stemmen naarmate er meer partijen deelnemen in het college. Bovendien is het verlies aan stemmen kleiner als een partij meerdere opeenvolgende keren in het college van burgemeester en wethouders deelneemt, stelt de Groningse onderzoeker vast.

Schandaal

Het betrokken raken van wethouders in schandalen in de privésfeer, zoals buitenechtelijke affaires of rijden onder invloed, of omdat hun partij faalt als bestuurderspartij kost volgens de Groningse onderzoeker stemmen. Gemiddeld levert dat een verlies van 1,5 procentpunt op bij de eerstvolgende verkiezingen. Partijen die met corruptie-incidenten te maken hebben, ondervinden daarvan de meeste nadelen: gemiddeld leiden deze partijen een verlies van 3 procentpunten aan stemmen in vergelijking met partijen zonder wangedrag. De onderzoeker concludeert daarom dat kiezers op deze wijze een prikkel geven om bekwame en integere politici te rekruteren.

Belastingen

Na de raadsverkiezingen kiest de raad gemiddeld genomen een ander gemeentebestuur met het doel om het beleid te veranderen. Veranderingen in de samenstelling van het college van burgemeester en wethouders leiden volgens de Groningse onderzoeker niet tot veranderingen in de hoogte of de verdeling van lokale belastingen. Als voorbeeld geeft Rienks aan dat een toename in het zetelaandeel van rechtse partijen, die vaak voorstander zijn van het verlagen van belastingen, niet leidt tot lagere lokale belastingen.

Herindeling

Gemeentelijke herindeling leidt er toe dat opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen met gemiddeld 2,2 procentpunt daalt. In heringedeelde gemeenten gaan kiezers vervolgens ook bij Tweede Kamerverkiezingen minder naar de stembus, dat scheelt zo’n 0,7 procentpunt. En vijf verkiezingen (20 jaar) na herindelingen zijn de negatieve effecten voor de opkomst bij raads- en Kamerverkiezingen nog altijd niet weg. De onderzoeker concludeert dat de sociale dwang om te gaan stemmen in fusiegemeenten afneemt en dat de afstand tussen burgers en bestuur groter wordt.

Meer informatie

Rienks promoveert donderdag 8 december aan de Rijksuniversiteit Groningen. De titel van zijn proefschrift is From preferences to policy: turnout, accountability and policy responsiveness in Dutch local government.