Stemmen op personen, niet op nummers en logo’s

De verkleining van het stembiljet heeft ongewenste principiële gevolgen. Op de voorgestelde nieuwe stembiljetten dienen kiezers een keuze te maken uit logo’s van partijen en nummers van kandidaten. Deze wijziging van de Kieswet vindt de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden om principiële redenen onwenselijk: in de raad worden personen gekozen, geen nummers en ook geen partijen.

Het schrappen van de namen van volksvertegenwoordigers van het stembiljet betekent “een breuk met het uitgangspunt dat verkiezingen er toe dienen om een persoon/medeburger tot raadslid te kiezen, en niet een nummer dan wel een partij, via het aankleuren van een bolletje voor een logo, te kiezen tot vertegenwoordiger in de gemeenteraad”, zegt voorzitter Hanneke Willemstein.

Digitaal stemmen

Volgens de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden is het kleinere stembiljet met de keuze om op logo’s en nummers te stemmen het verkeerde antwoord op het probleem dat er geen houdbaar digitaal stemsysteem is. “Wij denken dat de voorgestelde aanpassingen in het voorstel niet het echte antwoord zijn op het probleem van het tellen van grote stemformulieren”, zegt voorzitter Willemstein.

VNG

Vooruitlopend op het wettelijk goedkeuringstraject heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten al aangekondigd richting de raadsverkiezingen met het nieuwe stembiljet te willen werken. Op 6 juni tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement wordt er met het nieuwe, nog niet wettelijk goedgekeurde, stembiljet proef gedraaid in Alphen aan den Rijn, Boekel, Borne, Midden-Delfland en Tynaarlo. Wanneer het experiment slaagt, moet er zo snel mogelijk woorden doorgeschakeld, vindt de VNG, zodat het nieuwe stembiljet bij de raadsverkiezingen van 2026 kan worden ingezet. Overigens heeft de commissie Raadsleden & Griffiers van de VNG de inzet van het nieuwe stembiljet om principiële en pragmatische redenen afgewezen.

Voorkeursstemmen

Behalve een kleiner, gemakkelijker te tellen stembiljet beoogt minister van Binnenlandse Zaken Hugo de Jonge met de wijziging van de Kieswet ook het vergroten van de mogelijkheden om met voorkeursstemmen te worden gekozen. De huidige regeling voorziet in een voorkeursdrempel van 25 procent van de kiesdeler (en 50 procent in gemeenten met minder dan 19 raadszetels). In het nieuwe systeem zou dat 2 procent moeten worden en 4 procent voor gemeenten met minder dan 19 raadszetels.

Handvol stemmen

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden noemt het een groot goed dat de kiezer sneller een kandidaat van zijn of haar voorkeur met voorkeursstemmen in de raad kan kiezen. “Voor de band tussen kiezer en gekozene is dat zeker een pluspunt”. Maar de vereniging vraagt zich af of de voorgestelde verlaging van de voorkeursdrempel zin heeft. “Daar waar in kleine gemeenten een kandidaat nu nog met een paar honderd stemmen met voorkeurstemmen kan worden gekozen, kan een kandidaat straks, ook al is er een voorkeurdrempel van vier procent, met een paar handvol stemmen worden verkozen.” De vereniging wijst er op dat steeds meer partijen moeite hebben voldoende kandidaten te vinden die voor vier jaar gekozen willen worden. De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden betwijfelt daarom of de verlaging van de voorkeursdrempel een bijdrage vormt aan het duurzaam aantrekkelijk houden van de lokale democratie.

Meer vrouwen

Volgens de minister heeft het voorgestelde nieuwe systeem voordelen voor de deelname van vrouwen in de volksvertegenwoordiging. Uit onderzoek blijkt dat de nieuwe manier van stemmen ervoor zorgt dat het aantal kandidaten dat met voorkeursstem wordt verkozen in gemeenten zal verdubbelen van tien naar twintig procent. Het nieuwe systeem zal ook een positief effect hebben op het aandeel vrouwelijke volksvertegenwoordigers. Dat zal tussen de vier en vijftien procent toenemen.

Lange weg

De wijziging van de Kieswet naar een kleiner stembiljet met de keuze voor logo’s en nummers is voor het eerst ter sprake gekomen in 2021, waarna de Raad van State een kritisch rapport had geschreven. Naar aanleiding van dat rapport zijn onderzoeken opgezet en is het voorstel aangepast. Op 18 maart eindigt de mogelijkheid voor inwoners en organisaties om te reageren op het voorstel via de zogeheten internetconsultatie. De minister gaat alle reacties verwerken en daarna gaat het voorstel opnieuw naar de Raad van State en daarna volgt het parlementaire traject.

Meer informatie

Voor de reactie van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden op het voorstel van minister van Binnenlandse Zaken, Hugo de Jonge, om de kieswet te wijzigen, klik hier.

Voor een infographic over het voorstel, klik hier.

Voor meer informatie over de wet, klik hier.

Minister van Binnenlandse Zaken Hugo de Jonge demonstreert het nieuwe stembiljet, klik hier.