"Themastemmen lokt meer jongeren naar de stembus"

Jongeren zijn niet minder geëngageerd dan oudere kiesgerechtigden, beweert toekomstonderzoeker Rudy van Belkom. Een kiesstelsel waarin ze thematisch kiezen zou ze kunnen verleiden om hun stem uit te brengen tijdens (lokale) verkiezingen.

Van Belkom schreef over democratie en technologie het boek Alive and clicking. Hij is directeur van Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) en de drijvende kracht achter hetnieuwekiezen.nl. De digitalisering heeft naar zijn idee de potentie om de democratie versterken en te onderzoeken wat kiezers echt willen.

Opbloeiend activisme

Met betrekking tot de betrokkenheid van jongeren wijst Van Belkom op onder andere de grote klimaatdemonstraties van de afgelopen jaren en op de Black Lives Matter-beweging. Dat opbloeiend activisme moet volgens hem een plek krijgen in het politieke systeem.

Lage opkomst

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 was de opkomst lager dan ooit. Iets meer dan 50 procent van de stemgerechtigden ging naar de stembus. In 2018 was het opkomstpercentage nog 54,5 procent. Dat baart onder meer politici zorgen.

Veel kiezers gaven aan niet te stemmen omdat ze niet weten op welke partij ze moeten stemmen – volgens onderzoek van Ipsos is dat 32 procent. Ook gaf 28 procent aan geen vertrouwen te hebben in gemeentelijke politiek.

Vernieuwing

Van Belkom deelt de zorgen over de lage opkomst en pleit voor vernieuwing. “We moeten werken aan een nieuw systeem van participatie, waarbij burgers op meerdere momenten en meerdere niveaus kunnen bijdragen aan de democratie. Dus niet slechts eens in de vier jaar in het stemhokje”, aldus Van Belkom.

Thematisch stemmen

Volgens onderzoek dat zijn initiatief Het Nieuwe Kiezen liet uitvoeren door onderzoeksbureau Motivaction (2017), zou ruim de helft van jongeren tussen de 18 en 34 jaar meer te porren zijn voor de stembus, als ze niet hoefden te stemmen op een partij, maar thematisch. Slechts een kwart van de jongeren zou volgens dat onderzoek vasthouden aan het huidige kiesstelsel. Een even grote groep heeft geen voorkeur of weet het niet.

Invloed hebben

Als ze beide kiesstelsels vergelijken denken jongeren dat het concept van Het Nieuwe Kiezen hen, sterker dan bij het huidige stelsel, het gevoel zou geven dat er naar hen geluisterd wordt (50% vs. 7%), dat ze invloed hebben (49% vs. 8%) en dat ze serieus genomen worden (37% vs. 8%). Ook zou het hen meer motiveren om te stemmen (41% vs. 16%).

Beproefd in Breda

Het themastemmen is onder meer beproefd in Breda. Eerst in een schaduwverkiezing, waaraan 1600 leden van een burgerpanel deelnamen. Uit deze digitale schaduwverkiezingen bleek dat een meerderheid ook in de toekomst graag op thema zou willen stemmen. Daarnaast werd stemmen op thema toegepast in de recente stemhulp van Breda.

Urgente thema's

Waar de meeste kieswijzers de politieke partijprogramma’s als uitgangspunt namen, besloot Van Belkom juist onder inwoners te peilen wat de meest urgente onderwerpen zijn in de gemeente. Een stem bepalen met een simpel ‘Eens’ of ‘Oneens’ vindt hij te kort door de bocht. Daarom liet hij gebruikers kiezen uit vijf genuanceerde oplossingen, die hen deed uitkomen bij de partij die het best bij hen paste.

In plaats van de vraag óf mensen meer willen investeren in bijvoorbeeld cultuur, wordt met thematisch stemmen zichtbaar waarin ze zouden willen investeren. “Het belangrijkste inzicht is dat als je mensen genuanceerde keuzeopties geeft, ze ook genuanceerder zijn in hun antwoorden", aldus Van Belkom.

Service voor burgers

In Breda namen sommige raadsleden Van Belkom de inhoud van de stemhulp aanvankelijk niet in dank af. Naar hun mening ontbraken thema’s die voor politiek Breda belangrijk waren. Daarmee sloegen de volksvertegenwoordigers volgens hem de plank mis. “Een kieswijzer is een service voor burgers, niet voor de politiek.”