Verbonden partijen: bij problemen is controle beter dan vertrouwen

Vertrouwen is goed, maar bij problemen is controle beter. Dat is de belangrijkste les die een raadsenquêtecommissie in Súdwest-Fryslân trok uit het financiële debacle rond het sociaal werkbedrijf van zes Friese gemeenten. Een andere conclusie is dat voor meer grip de aansturing anders moet.

De governance bij de sociale werkvoorziening is gebaseerd op vertrouwen en mandatering van bevoegdheden. Volgens de Gemeentewet mag de gemeenteraad die uit handen geven. Dit werkt in rustig vaarwater, maar niet als er (financiële) problemen zijn, aldus de enquêtecommissie.

Preventief toezicht

Wat gebeurde er? Empatec, dat valt onder de Gemeenschappelijke Regeling Fryslân-West (GR F-W), kampte op zeker moment met een gat van vijf miljoen euro. Zes gemeenten (Súdwest-Fryslân, Harlingen. Waadhoeke, De Fryske Marren, Terschelling en Vlieland) moesten het gat dempen. Súdwest-Fryslân moest het meeste bijpassen, omdat die gemeente de meeste mensen aan het werk heeft bij Empatec. Het leerwerkbedrijf kwam onder preventief financieel toezicht van de provincie. Er sneuvelde een wethouder en de directeur van de GR stapte op.

Zwaar middel

Om te onderzoeken wat er misging, hield de gemeenteraad van Súdwest-Fryslân een raadsenquête over de financiële tekorten van de werkvoorziening, een zwaar middel. De commissie deed een documentenonderzoek en verhoorde in het openbaar de hoofdrolspelers en reikte verschillende oplossingen aan:

• Opheffing van het sociaal werkbedrijf en alle activiteiten onderbrengen bij de GR. Met als voordeel meer zeggenschap, hoewel nog steeds indirect. Bevoegdheden worden ook in deze constructie uit handen gegeven.
• Opheffen van zowel Empatec als GR F-W en de gemeente zelf de taken laten uitvoeren, waardoor de sociale werkvoorziening een gemeentelijke afdeling wordt. De controle vanuit college en raad is in deze constructie rechtstreeks en het beleid kan door de gemeente zelf worden bepaald. Aanbestedingsdiscussies hoevne niet plaats te vinden.
• Opheffen van de GR, maar de uitvoeringsinstantie als overheids-NV in stand houden. Het personeel is rechtstreeks in dienst bij Empatec, dat werkt op basis van dienstverleningscontracten. Bijvoorbeeld prestatiecontracten voor Wsw- en Participatiewet-taken die de gemeenten willen uitbesteden. De aandelen worden verdeeld over de deelnemende gemeenten. In deze constructie hebben de aandeelhouders een zware stem.

Tussentijds informeren

Voor welke variant ook wordt gekozen, de onderzoekscommissie drukte de raad op het hart, dat het college de gemeenteraad niet alleen informeert op vaste momenten (begroting, jaarrekening), maar ook bij tussentijdse financiële problemen. Verder moet een onderscheid gemaakt worden tussen de opdrachtgevers- en de eigenaarsrol. De opdrachtgeversrol ligt veelal bij de desbetreffende beleidsafdeling.

Meer informatie

Voor meer informatie verwijzen wij u verder naar onze handreiking ‘Grip op regionale samenwerking’, die laat zien hoe je als raad kunt sturen en controleren op regionale samenwerking. Klik hierop om het rapport van de enquêtecommissie te lezen.

Het recht van enquete wordt door gemeenteraden sporadisch ingezet. Het recht op enquete wordt als bruikbaar beschouwd maar kost veel tijd en geld. De stap naar een enquete wordt niet snel gezet, bleek ook toen de raad van Den Haag vooronderzoek deed naar het houden van een raadsenquete.