Verordening en adviescommissie als wapen tegen belangenvermenging door raadsleden

Klik hier voor vervolgonderzoek.

Bijna tien procent van de Nederlandse gemeenteraden heeft een adviescommissie ingesteld die raadsleden adviseert over hun nevenfuncties in het kader van integriteit. Deze adviescommissies worden deels ingezet vooraf, en voor een ander deel als er sprake is van een integriteitskwestie met raadsleden. Verder blijkt dat 27,8 procent van de gemeenten een verordening heeft gemaakt over de nevenfuncties van raadsleden.

Dit zijn de opvallendste uitkomsten van een onderzoek “Balanceren tussen integriteitsrisico’s en integritisme” van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Aan het onderzoek werkten 158 griffiers (46% van het totaal) mee.

Meepraten en stemmen

Raadsleden mogen niet meedoen aan de beraadslaging (ofwel debatten) en stemming over een onderwerp in de raad waar zij persoonlijk of als vertegenwoordiger bij betrokken zijn, zo luidt sinds 1 januari 2023 de nieuwe tekst van artikel 28 lid 1 van de Gemeentewet. Het komt incidenteel voor dat raadsleden afzien van deelname aan de beraadslaging en stemming, zo blijkt uit het gehouden onderzoek. Dit resultaat is opvallend, maar het betekent niet dat er in al deze gevallen een groot integriteitsrisico is. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat raadsleden bij de verdeling van portefeuilles al rekening hebben gehouden met de schijn van belangenvermenging.

Verordening

Opvallend is dat meer dan een kwart van de respondenten aangeeft dat de gemeenteraad een verordening heeft opgesteld aangaande de nevenfuncties van raadsleden. Het opstellen van een dergelijke verordening is namelijk niet verplicht. Waarom gemeenteraden ervoor kiezen om deze zwaardere maatregel te nemen, is aan toekomstig onderzoek om uit te wijzen.

Gedragscode

Elke gemeenteraad is verplicht een gedragscode voor raadsleden op te stellen volgens artikel 15 lid 3 van de Gemeentewet, maar deze code is niet juridisch bindend. Het gaat om een vrijblijvende afspraak tussen raadsleden zodat zij kunnen worden aangesproken op niet-integer gedrag. Vaak voeren gemeenteraden jaarlijks het gesprek over deze gedragscode. Soms gebeurt dit vaker of minder vaak en in enkele gevallen vindt dit gesprek nooit plaats.

Overeenkomsten

Wat alle onderzochte gemeenteraden met elkaar delen is dat er aan raadsleden trainingen worden gegeven over integriteit. Een ander punt dat vaak naar voren komt, is dat het advies van en gesprek met de griffier (en soms de burgemeester) belangrijk wordt geacht.

Balans

De verscheidenheid aan regels en andere afspraken die gemeenteraden maken als het gaat om de omgang met nevenfuncties, kan  worden verklaard door het verschil in aandacht voor het onderwerp integriteit. In gemeenten waar vaker integriteitskwesties hebben gespeeld, is de behoefte om risico’s terug te brengen groter. ‘’Toch moet ervoor gewaakt worden dat deze aandacht niet leidt tot oordelen over de integriteit van raadsleden zonder dat daar grond voor is. Dit fenomeen wordt integritisme genoemd. Anderzijds dienen gemeenten die weinig spreken over integriteit ervoor te waken dat het onderwerp niet alleen op papier bestaat en is het verstandig om integriteitsrisico’s scherp in de gaten te houden. Gemeenteraden balanceren tussen twee uitersten: grote integriteitsrisico’s en integritisme’’ concludeert de onderzoekster.

Meer informatie

Het onderzoek ‘Balanceren tussen integriteitsrisico’s en integritisme' kun je hier lezen.

Op onze themapagina integriteit vind je meer informatie over actuele onderwerpen op het gebied van integriteit.