Weerstand benutten in beleidsprocessen
Het optreden van weerstand en conflicten in (vooral ruimtelijke) beleidsprocessen zijn het specialisme van Eva Wolf. In haar sessie tijdens de Dag voor de Raad 2021 brak ze een lans voor het ‘voeren van betere conflicten’. Lees hier een verslag van de lezing van Eva.
In het openbaar bestuur bestaat volgens haar een sterke neiging om conflicten te negeren, maar dat wil niet zeggen dat die er niet zijn. Conflictmijdend gedrag levert doorgaans vertraging op, zoals zij merkte bij het bestuderen van een omstreden en jaren aanslepend snelwegproject.
Spanning rond corona
Universitair docent Eva Wolf van de Universiteit van Tilburg liet tijdens haar lezing aan de hand van voorbeelden uit de praktijk zien hoe conflicten in de omgang met burgers en belangengroepen escaleren.
Recent voorbeeld is de spanning rondom de coronamaatregelen. Zulke clashes worden door bestuur en politiek gezien als problematisch, ‘maar je zou ze ook kunnen beschouwen als iets wat hoort bij een gezonde democratie’, aldus Wolf.
Harmonie is ver te zoeken
Een ander onderwerp met ingebakken conflicten is dat rondom het klimaatakkoord en de energietransitie. ‘Bijna geen onderwerp dat in potentie zoveel conflict bevat. Over de omvang van het klimaatprobleem, hoe je het zou moeten aanpakken en binnen welke termijn.’ Bladerend door het klimaatakkoord turfde ze 137 keer het woord samenwerking, terwijl het woord conflict slechts drie keer valt.
Afbeeldingen in het Klimaatakkoord zijn zonder uitzondering harmonieuze stockfoto’s: ‘Een uiteraard divers gezelschap om een tafel dat gemoedelijk ideeën uitwisselt en tot een soort verlichting komt, waarmee beleid gemaakt wordt.’ Die suggestie van harmonie is in de praktijk van het nationale programma Regionale Energiestrategie (RES) in deze fase al ver te zoeken.
‘Juist door bestaande ideeën im Frage te stellen, kun je tot betere en creatievere oplossingen komen.’
Aan het hart
Het woord participatie valt ook vaak, merkte Wolf op. ‘Mensen die samen de schouders eronder zetten, neuzen dezelfde kant op. Boze burgers daarentegen zie je minder vaak, terwijl boosheid ook een vorm van participatie is.
Het betekent dat het publieke domein hen aan het hart gaat. Ze zijn het tegenovergestelde van apathische burgers’, aldus de bestuurskundige. ‘Ze brengen vaak standpunten in die afwijken van die door ambtenaren of bestuurders worden verdedigd, al zijn ze niet altijd even rationeel en vaak emotioneel.’ En: ‘Juist door bestaande ideeën im Frage te stellen, kun je tot betere en creatievere oplossingen komen.’
'Bewezen de beste'
Conflicten escaleren volgens Wolf als ze zich ontwikkelen van beleidsconflict tot procedureel en uiteindelijk relationeel conflict. De zaak kan dan alleen nog met de grootst mogelijke moeite gedeëscaleerd worden.
Bij het schrijven van haar proefschrift over het snelwegproject in Antwerpen nam ze waar dat ambtenaren en politici met uitleg het verzet van bezorgde burgers in de kiem probeerden te smoren. ‘Het argument van “bewezen de beste” zorgt er niet voor dat de kritiek verstomt.
Het tegengestelde gebeurt.’ Belangengroepen beginnen eveneens bewijs te verzamelen en mobiliseren experts. ‘Als je bewijs gebruikt om een politieke discussie plat te slaan, verdwijnt het conflict niet maar wordt het bewijs juist inzet van méér conflict.’
Het moet nu!
Wijzen op de urgentie van een probleem wordt vaak aangegrepen door ambtenaren en bestuurders. ‘Om een conflict goed te voeren, moet je de tijd nemen voor dialoog over inhoud en procedure. Bij de RES zie je dat van tevoren een uitgebreide fasering is bedacht, met vastgeklikte deadlines, waardoor de tijd om onverwachte discussies op te vangen beperkt is.’
Ambtenaren en bestuurders, maar vaak ook raadsleden beweren dan dat er al te lang gepraat is. De opgelegde haast wekt achterdocht, waardoor volgens Wolf ‘de focus op snelheid onbedoeld z’n eigen vertraging organiseert.’ Uiteindelijk belandt het beleidsproces in een destructieve fase: niet meer inhoudelijk en/of procedureel maar relationeel, waarbij partijen elkaars persoonlijke vijanden worden.‘Dan rest alleen nog deëscaleren.’
Polderreflex
Helpt het om in een vroeg stadium verschillende stakeholders bij een proces te betrekken, wilden raadsleden weten. Een oude polderreflex, volgens Wolf, ‘dat je denkt dat je dan een soort commitment hebt. Alsof er een stabiel fundament onder beleid gelegd kan worden, waarna de implementatie soepel verloopt.’ Later kan alsnog discussie ontstaan en mensen veranderen gaandeweg vaak van gedachte.
Beter is het volgens Wolf om dat ook rond controversiële onderwerpen en grote projecten tussentijds ‘mee te nemen’ en niet uit te sluiten dat een andere richting wordt ingeslagen.
Serieus nemen
Ook voor de gemeenteraad is het in grote bureaucratische projecten moeilijk een open vizier te houden. ‘Mijn advies is vooral om lokale weerstand serieus te nemen. En zoveel mogelijk de ruimte op te zoeken binnen het ingewikkelde bakbeest van het RES-proces.’
Meer informatie
- De presentatie van Eva Wolf tijdens de Dag voor de Raad.
Kijk de sessie van Eva Wolf terug.
