Het krachtiger en relevanter maken van de gemeenteraad vergt dus het creëren van meer ruimte voor het inhoudelijk politiek debat en het aanscherpen ervan.
Antoon Huigens, Apeldoorn
Antoon Huigens
Gemeente Apeldoorn
Naam: Antoon Huigens
Raadslid in de gemeente: Apeldoorn
Raadslid sinds: Maart 2018
Partij: GemeenteBelangen Apeldoorn
Hoofdberoep: Jurist
Twitter: @InwonersApldrn
LinkedIn: Antoon Huigens
Waarom bent u raadslid geworden?
De politiek heb ik altijd van nabij gevolgd, waarbij de liberale uitgangspunten mij tot 2005 het meeste aanspraken. Als jurist help ik mensen op dossier niveau en daarbij werd ik geconfronteerd met de gevolgen van het neoliberale beleid (= staatsingrijpen om marktwerking te bevorderen) en de gevolgen van de bankencrisis. Rond de provinciale statenverkiezingen van 2015 besloot ik daarom zelf politiek actief te worden, eerst via een landelijke kieslijst en nadat ik verhuisde naar Apeldoorn, via de kieslijst van GemeenteBelangen (GB). Dat is in Nederland en België een veel gekozen naam van de lokale kieslijst voor onafhankelijke politici. Dat sprak mij aan, om als onafhankelijke kandidaat het algemene (gemeente) belang te gaan dienen.
De gemeenteraad is het hoogste politieke orgaan. Beleeft u dat ook zo?
In het monistische systeem van Thorbecke was dat duidelijk, wat onderstreept werd doordat de wethouders onderdeel waren de gemeenteraad. Dit had nadelen, doordat de wethouders meestemden over het beleid dat zij zelf moesten uitvoeren en het doorbreken van de meerderheid nagenoeg niet mogelijk was. Door ontwikkelingen sinds de jaren zestig en wat we op tv zagen over ‘Den Haag’, is men in gemeenten mijns inziens steeds meer ‘kabinetje’ gaan spelen. Met de burgemeester als minister-president en de wethouders als quasi ministers. De invoering van het dualisme heeft deze ontwikkeling nog versterkt. Wethouders en burgemeester worden steeds meer gezien als ‘regeerders’. Dit komt ook doordat raadsleden hen zo beschouwen vanwege hun kennisvoorsprong, zij hebben immers de ambtelijke dienst aan hun zijde. Deze tendens wordt versterkt doordat regelgeving steeds complexer wordt, ook door de opgelegde decentralisatie. Het bestuursproces is daardoor veelal voor raadsleden en zeker ook voor inwoners niet meer te volgen. Dit leidt tot politiek bedrijven via de media.
Om deze balans te herstellen kreeg de gemeenteraad als pendant van de gemeentesecretaris een gemeentegriffier met een eigen staf. Raad en het college van B&W kwamen daardoor niet dichter bij elkaar, integendeel. Ook het streven naar een gekozen burgemeester maakt dat niet beter. Door ontwikkelingen zoals een “raadsakkoord” in plaats van een “bestuursakkoord” wordt in gemeenteland thans gezocht naar een nieuw evenwicht. Opvallend genoeg zie ik dat in gemeenten waar Gemeentebelangen de grootste partij is die balans eerder gevonden lijkt te worden dan elders. Dus ja, door maatschappelijke ontwikkelingen en regelgeving raakte de positie van de gemeenteraad als hoogste politieke orgaan in de knel, waardoor nu naar een nieuwe balans moet worden gezocht.
Op welk onderwerp of thema gaat u deze raadsperiode het verschil maken?
Leefbaarheid is nog steeds het thema waarop Gemeentebelangen zich inzet. Dit betekent zorg hebben voor de noden van de inwoners en aandacht schenken aan de kleine kernen waar mensen samenleven. Dit hangt nauw samen met communicatie van gezagsdragers met inwoners. Ondanks dat de overheid het steeds vaker heeft over het organiseren van draagvlak en burgerparticipatie, lijkt de inwoner zich steeds vaker op afstand gezet te voelen. Getuige het aantal procedures van inwoners tegen hun eigen gemeente. Immers, waar mensen zich niet gehoord voelen binnen het democratische proces zullen zij via het bestuursrecht gehoor proberen te vinden. Het gaat dan ook om zorgvuldigheid, transparantie en handhaafbaarheid van regelgeving. Al deze onderwerpen gaan over leefbaarheid. Als luis in de pels zal Gemeentebelangen vanuit haar onafhankelijke positie in de gemeenteraad hier steeds op blijven wijzen. Concreet betekent dit dat wij ons sterk zullen maken voor de belangrijke rol van stads- en dorpskernen binnen het netwerk van de gemeente en haar inwoners.
Het krachtiger en relevanter maken van de gemeenteraad vergt dus het creëren van meer ruimte voor het inhoudelijk politiek debat en het aanscherpen ervan.
Gemeenteraden reserveren minder dan 1 procent van het gemeentelijk budget voor opleiding, onderzoek (Rekenkamer, accountant) en ondersteuning (griffie) door en voor de raad. Is er door uw raad voor opleiding, onderzoek en ondersteuning voldoende gereserveerd?
Op het eerste gezicht niet, waarbij dan gewezen wordt op de moeilijke financiële situatie. Terwijl de landelijke overheid een begrotingsoverschot heeft van 11.4 miljard zucht ook onze gemeente onder de gevolgen van de doorgeschoten decentralisatie van taken zonder budget. Terwijl gezien de te herstellen balans van de Gemeenteraad (als hoogste politieke orgaan van de gemeente) en het College van B&W, zou dit budget van de ambtelijke ondersteuning wel meer in balans moeten zijn.
Overigens zal dit voorlopig niet helemaal in balans komen, want dat zou betekenen het ineenvlechten van de griffie en de dienst ambtelijke ondersteuning en daarmee het einde van het dualisme. En zolang dit niet zo is, betekent dat het organiseren van doublures en dus kosten. Dat dienen we te vermijden, want de overheidskosten van gemeenten nemen sowieso al enorm toe en daarmee de lasten voor inwoners zonder dat de inwoners daar veel van mee krijgen aan verbeterde dienstverlening. Intensivering van de samenwerking van griffie en algemene ambtelijke dienst in ondersteuning van raadsleden lijkt daarmee voorlopig de enige oplossing voor dit probleem.
Hoe belangrijk is de griffier voor u als raadslid?
Zeer belangrijk. Voor de ondersteuning van de Gemeenteraad is de griffie onontbeerlijk. Voor de voorbereiding van onderwerpen die besproken worden in de raad en dus welke besluitvorming er mogelijk volgt, hangt voor een belangrijk deel van de griffier af. Evenzeer de afstemming met het College over die onderwerpen en verzameling van de inhoudelijke gegevens die daaraan voorafgaan. Eigenlijk is hij de regievoerder van de raadsagenda, waarbij uiteindelijk het presidium (de lijsttrekkers van de fracties) uiteraard de besluiten neemt. Daarnaast zijn er nog tal van organisatorische zaken waarbij de griffier voor de informatievoorziening zorgt en als sparringpartner dient.
Waar ziet u eventuele mogelijkheden tot verbetering van de ondersteuning van raadsleden door de griffie(r)?
Eigenlijk komt deze vraag mij enigszins onheus voor. Immers, waar wij in Apeldoorn mogelijkheden voor verbetering zien, zal dit eenvoudig aan onze griffier te kennen gegeven kunnen worden en de verhoudingen zijn zodanig dat die verbetering (als dat inderdaad als verbetering gezien wordt) ook zal worden doorgevoerd.
In zijn algemeenheid (landelijk) zou ik me kunnen voorstellen dat bij het aantreden van nieuwe raadsleden de organisatie voor raadsleden haar ondersteuningsfaciliteiten meer in samenhang met de griffiers van NL aanbiedt, bijvoorbeeld middels een eenvoudige uitleg en training bijvoorbeeld op het punt van integriteit en ondermijning. Op dit moment komt het me erg gefragmenteerd voor en ook erg vrijblijvend voor nieuwe raadsleden.
Wat is volgens u nodig om de gemeenteraad krachtiger en relevanter te maken?
De toegenomen complexiteit van de gemeentelijke regelgeving, naast de toename van het volume aan regelgeving, noopt tot ingrijpen op dit vlak. Tijdens de laatste bijeenkomst van de raadsacademie (Barneveld, 22 juni) werd verwezen naar de afstand van de politiek ten opzichte van de inwoners. Dit zou veroorzaakt worden doordat de raad bij de vervulling van haar rol te veel in de politieke rol (elke fractie voor zich) zit, ten opzichte van haar bestuurlijke rol (gezamenlijk als raad optrekken).
Mijn conclusie is exact het tegengestelde. De raad zit veel te veel in haar bestuurlijke ‘technocratische’ rol. Immers, het idee dat ‘of je door de kat gebeten wordt of door de hond’ oftewel dat het niks uit maakt, wordt juist veroorzaakt doordat het voor inwoners niet meer herkenbaar is wie welke bestuurlijke rol nu precies heeft. Dit veroorzaakt fragmentatie binnen het politieke landschap. Immers lijkt het tegenwoordig wel alsof je binnen een politieke stroming geen afwijkende mening meer mag hebben. Hierdoor keren mensen zich van de amorfe politiek af.
Doordat inmiddels de tegenstellingen in de politieke arena toenemen en het debat zich verscherpt, neemt de belangstelling echter weer toe. Zie ook de hogere opkomst van de afgelopen verkiezingen. Let wel, dit is zeker geen pleidooi voor het elkaar toevoegen van beledigingen, eerder om veel meer de mogelijkheid te scheppen om duidelijker naar voren te brengen waar de politieke tegenstellingen nu precies zitten. Doordat de politiek de deksel houdt op het innemen van afwijkende politieke meningen en we maatschappelijk steeds lichter geraakt lijken bij afwijkende meningen, verstomt het politieke debat. Doordat journalistiek louter nog commerciële doelen lijkt te dienen wordt het debat tegelijkertijd emotioneel (want dat ‘verkoopt’) in plaats van inhoudelijk geladen. Met polarisatie als gevolg.
Het krachtiger en relevanter maken van de gemeenteraad vergt dus het creëren van meer ruimte (ook in de agenda die nu erg technocratisch is) voor het inhoudelijk politiek debat en het aanscherpen ervan. Dat dit niet saai hoeft te zijn kunnen we zien in het Engelse Lagerhuis. Dit vergt training van raadsleden en een strikte aansturing van de raadsvergadering, waarin ook de griffie haar significante rol heeft. De tendens lijkt echter precies de andere kant op te wijzen. Door de toegenomen werkdruk voor raadsleden vanwege de veelheid en toegenomen complexiteit van onderwerpen gepaard aan de toegenomen financiële belasting door de Rijksoverheid van de decentrale overheden, wordt het debat bestuurlijker. Het terugdraaien van (delen van) de decentralisatie zou mijns inziens dus bijdragen aan een krachtiger en relevantere (politiekere) gemeenteraad.
Bent u tevreden over de controle en invloed van de raad op de regionale samenwerkingsverbanden van uw gemeente. Zo ja, waarom; Zo nee, waarom niet?
Tevreden kun je niet zijn zolang de regio steeds belangrijker wordt, maar geen eigen democratisch controlerend orgaan kent. Het ‘waarom niet’ is daarmee een gegeven. Doordat technocratische elementen in het samenwerkingsverband gebracht worden, met een professionele ‘directie’ en eigen ondersteuning, is bestuur steeds verder op afstand komen te staan van de inwoners. Voor gemeenten lijkt dat efficiënt. Maar hierdoor werd de tendens om te komen tot supergemeenten middels herindelingen gevoed. Inmiddels komt men daar wat van terug.
Meer controle en invloed van de raad op de regionale samenwerkingsverbanden kan enkel indien de besluitvorming daar afhankelijk wordt gemaakt van het vetorecht van alle samenwerkende gemeenten. En dat lijkt onwerkbaar.
We moeten dus op zoek naar een andere oplossing. Een nieuwe rol van de provincie op dit punt zal wellicht soelaas kunnen bieden, maar samenwerkende gemeenten hebben daar weinig behoefte aan. Dit lijkt me bij uitstek een punt waarover het Rijk zich (politiek) zou moeten uitspreken en wat onderdeel van verkiezingen zou moeten zijn. Door wie worden we bestuurd en hoe willen we dat regelen, bottom-up. Wellicht dat we moeten gaan denken aan regionale burgerinitiatieven die dan gecontroleerd worden door de provincie en de gemeente de regie geheel uit handen geeft. Dat zou de rol van de provincie ook een nieuwe impuls geven.
Elke gemeente geeft op haar eigen manier invulling aan burgerparticipatie. Kunt u het beste voorbeeld uit uw gemeente geven?
Burgerparticipatie wordt nog te vaak gezien als louter inspreken op bedenksels van de gemeente. Een voorbeeld in Apeldoorn is de keuze voor een nieuwe inrichting van het marktplein in het centrum. Voorbeelden van echte burgerparticipatie zijn te vinden in de dorpen Loenen en Kerschoten, kernen van Apeldoorn waar inwoners zelf op het vlak van duurzaamheid eigen initiatieven hebben genomen. Dit zou wat mij betreft nog meer gestimuleerd mogen worden met faciliteiten en financiële ondersteuning, waarbij ik kijk naar het geweldige project in hartje Tilburg of, voor ons dichterbij, Winterswijk op het vlak van stedenbouwkundige vernieuwing van het centrum. In Apeldoorn zijn we volop bezig met de wijkkern De Maten om daar een duurzaamheidsslag te slaan. Het uit handen durven geven door gemeenten van de regie op de ontwikkeling van de ruimtelijke ordening, mede ingegeven door de klimaatagenda, is wat mij betreft de grote bestuurlijke uitdaging voor de komende jaren.
Welk kenmerk van de huidige lokale democratie vindt u belangrijker? Participatie van inwoners of representatie door vertegenwoordigers?
Zoals ik al zei heeft participatie van inwoners wat mij betreft met name te maken met het actief uit handen geven van de regie aan inwoners zelf. Onze gemeente lijkt daar nog niet helemaal aan toe te zijn. Gelukkig geeft de nieuwe omgevingswet handvatten voor burgerparticipatie, afhankelijk van de keuze die de gemeenteraad daarin wil maken. Het betreft dan de keuze voor een strak gereguleerde omgeving versus een een omgeving waar inwoners zelf bepalen hoe deze omgeving eruit komt te zien. Uiteraard gegeven de kaders die we daarvoor in het democratische proces hebben afgesproken op het vlak van milieu, financiën en regelgeving. Dit laatste beslist de gemeenteraad.
Er bestaat dus wat mij betreft helemaal geen tegenstelling tussen burgerparticipatie en representatie door politici in de gemeenteraad. De angst van politici voor een raadgevend referendum snap ik dan ook geheel niet. Inwoners snappen heel goed dat waar zij zich voor uitspreken gereguleerd wordt door de kaders die in een democratisch bestel bepaald zijn. Enkel politici die niet in staat zijn om goed uit te leggen waarom ze die raad naast zich neer (moeten) leggen, zijn bang voor de mening van groepen mensen uit de samenleving. En de merites van die mening kan getoetst worden bij eerstvolgende verkiezingen. Zo werkt dat nu eenmaal.
Communicatie met inwoners is een heel lastig onderwerp waaraan wat mij betreft veel meer aandacht geschonken zou moeten worden. Het afnemen van de mogelijkheden voor de lokale journalistiek door de focus op geld c.q. bezuinigingen om hun werk te doen, werkt dan niet mee. Onder het mom van burgerparticipatie te veel zaken overlaten aan internetcommunicatie zet groepen inwoners buiten spel. Ook hiertegen wil Gemeentebelangen iets doen, waarbij wij meer de nadruk leggen op het algemeen belang en onze onafhankelijkheid van de landelijke gevestigde politiek dan op het fenomeen ‘lokaal’.
Mathilde Haan was 100 jaar geleden de eerste vrouw in de gemeenteraad. Hoe is in uw gemeente het aandeel vrouwelijke raadsleden?
Het aandeel van vrouwen in de politieke arena van Apeldoorn lijkt me prima. Voor de meeste mensen lijkt het geen issue, zij stemmen gewoon op wie ze voor zich hebben via de diverse kieslijsten. Wel zie je dat veel mensen op de hoogste vrouw stemmen, dat heb ik zelf ook jaren gedaan. Je merkt het namelijk toch in de stijl van besturen. Zo hebben we bijvoorbeeld in Apeldoorn een college dat louter uit mannen bestaat en een meer evenwichtige samenstelling van het college zou wat mij betreft dus wel wenselijk zijn geweest.
Stelling: Een debat in de gemeenteraad dient uitsluitend om uw politieke overtuiging en die van uw achterban te ventileren. Bent u het hiermee eens?
Het is inderdaad een probleem dat de signatuur van landelijke politieke partijen te vaak de boventoon lijkt te voeren. Een raadslid zit er echter voor het algemene belang. En een debat dient ervoor om zaken feitelijk en politiek boven water te krijgen. Voor jou als raadslid zelf, voor de andere raadsleden en voor de inwoners die er kennis van nemen. De politieke overtuiging is zeer zeker relevant en mag ook scherp naar voren gebracht worden, maar uiteindelijk gaat het om het transparant richting geven van jouw stem als raadslid bij de besluitvorming. Dat GemeenteBelangen een onafhankelijke kieslijst is, helpt bij het behouden van deze focus.
De keuze voor een directe verkiezing van de burgemeester door de raad of de inwoners is een stap dichterbij gekomen. Wie dient volgens u het hoogste bestuursorgaan in de gemeente te zijn: de gemeenteraad of de burgemeester?
De wens om te komen tot de directe verkiezing van de burgemeester is een uitvloeisel van wat ik hiervoor al beschreef over de ontwikkeling van het dualisme. Het ondermijnt het stelsel van Thorbecke nog verder. Zelfs professor Elsinga heeft kritische kanttekeningen geplaatst bij de implementatie van de conclusies uit zijn eigen rapport van destijds. De burgemeester gaat over de openbare orde en heeft een lijntje richting provincie en met name de rijksoverheid. Het zal de invloed van Den Haag binnen de gemeentelijke verhoudingen dus nog meer faciliteren. Daarnaast zullen kandidaten van landelijk bekende politieke partijen bevoordeeld zijn doordat hen meer gelden ter beschikking staan om campagne te voeren.
Op dit moment krijgen lokale partijen geen subsidie, terwijl landelijke partijen erg rijk zijn. Als je daar iets van zegt, krijg je het argument tegen dat grote partijen meer leden hebben en een groter aantal kandidaten. Wanneer het echter gaat over een keuze tussen kandidaten zou echter de kwaliteit moeten tellen en niet de lobby.
Daarbij zal een gekozen burgemeester uit zijn volksmandaat willen afleiden dat hij zich sterker kan gaan opstellen tegenover de (over diverse verschillende fracties bestaande) raad en dit lijkt bij voorbaat een verlies voor de legitimiteit van de Gemeenteraad op te leveren. Gemeentebelangen ziet dit als een volgende stap in de neergang van het democratisch gehalte van ons stelsel en vraagt alle betrokkenen hierover nog eens goed na te denken alvorens het huis van Thorbecke nog verder uit balans te brengen. Een gekozen burgemeester past mijns inziens niet in ons stelsel en zal niet bijdragen aan het verbeteren van het aanzien van de overheid.
Stelling: Agressie, intimidatie of geweld tegen één raadslid is een aanval op de gemeenteraad. Bent u het hiermee eens?
Het in één adem noemen van agressie, intimidatie of geweld lijkt me onheus. Geweld is natuurlijk direct strafbaar. Maar verbaal geweld, agressie of intimidatie? De grens ligt wat mij betreft bij het overtreden van de strafwet. En daarin maakt het OM uit wat er gebeurt. Een raadslid dat hiermee geconfronteerd wordt, dient aangifte te doen.
Het bekogelen van politici met eieren en tomaten kan natuurlijk niet, maar we moeten ook niet te spastisch gaan doen als het om mensen gaat die emoties tonen naar aanleiding van heftige politieke meningsuitingen van een enkele politicus. Daarbij gaat het in de praktijk meestal om een enkele politicus en niet zozeer om de raad als collectief democratisch orgaan.
Wat je wel ziet is met name gericht tegen een burgemeester of wethouder. Wanneer echter de gemeenteraad zich dan te snel aangesproken zou voelen, geeft dat wellicht voeding aan het idee dat intimidatie zou kunnen lonen om het democratisch proces te ondermijnen. Naar zo’n situatie moeten we niet toe willen. Het de-polariseren is gediend met een gemeenteraad die korte lijnen heeft met de inwoners en het gesprek open houdt, ook als inwoners korte lontjes hebben. Criminaliteit moet natuurlijk keihard aangepakt worden. Het achterwege laten van adequaat ingrijpen van het OM kan echter tot problemen leiden. Verder zullen mensen steeds individueel aangesproken moeten worden op hun eigen verantwoordelijkheid om hun fatsoen te bewaren.
Kunt u een voorbeeld geven van een succes van uw gemeenteraad waar u trots op bent?
Deze vraag is een goed voorbeeld van een bestuurlijke stijl van politici, terwijl Gemeentebelangen meer heeft met een politieke stijl. Wij staan voor het algemeen belang van de inwoners en niet voor de gemeenteraad. Toch kan politicus uiteraard trots zijn op het collectief optreden van de gemeenteraad, maar dan gaat het om bijvoorbeeld het organiseren van een raadsakkoord. Zo ver zijn we nog niet in Apeldoorn. Wel kan ik zeggen dat we als raad een zeer open sfeer en debatstijl hebben waarin elk raadslid tot zijn/haar recht kan komen en de verschillende fracties hun profiel kunnen uitleven, waarbij eenieder in de waarde gelaten wordt. Daar ben ik zeker trots op.
Wat is uw belangrijkste advies voor nieuwe raadsleden?
Het zijn van raadslid is mensenwerk. Als mensen je niet kennen, kun je niet verwachten dat mensen staan te trappelen om je mee te nemen in het gesprek, louter op basis van het feit dat je gekozen bent. Kijk hoe dat is gelopen met de nieuwkomers in de provincie. Persoonlijke contacten en de gun-factor mag je niet onderschatten in de politieke arena. Als politicus breng je immers ook jouw persoonlijkheid mee. Het investeren in het persoonlijke contact met mede-raadsleden en de griffie is dan ook van groot belang.
Probeer ook in te zetten op het ontwikkelen van je persoonlijke vaardigheden door gebruik te maken van de trainingen die daarvoor zijn, het zijn ook de momenten om buiten de politieke waan van de dag contact te maken met collega-raadsleden.