Nanda van Doremalen
Met name de gedecentraliseerde taken zijn echt een probleem voor de gemeente. Ze zorgen ervoor dat inwoners steeds hogere lasten betalen en ze zorgen ervoor dat de besluiten de raad ontglippen en daarmee steeds verder van de bevolking afdrijven.

Nanda van Doremalen, Buren

Nanda van Doremalen

Gemeente Buren

Naam: Nanda van Doremalen
Raadslid in de gemeente: Buren
Raadslid sinds: 23 mei 2018
Partij: VVD
Hoofdberoep: trainer en verandermanager
Twitter: Nanda van Doremalen
Facebook: Nanda van Doremalen
Instagram: Nanda van Doremalen
LinkedIn: Nanda van Doremalen

Waarom bent u raadslid geworden?

Mijn interesse werd gewekt toen ik als aspirant raadslid aanschoof voor mijn eerste fractievergadering. De gemeenschappelijke regelingen werden besproken. “Dát zijn verandervraagstukken!” dacht ik. In het dagelijks leven ben ik als zelfstandig ondernemer actief als trainer en verandermanager. Dit soort vraagstukken vind ik dan ook interessant. Er was gelijk een klik en een uitdaging. Ik had mij nooit eerder bemoeid met de politiek. Er ging een wereld voor mij open.

De gemeenteraad is het hoogste politieke orgaan. Beleeft u dat ook zo?

Nee. Ik zie een systeem waarin de raad overal achteraan loopt. Zeker bij de gemeenschappelijke regelingen is dat zo. De raad wordt op het laatste moment betrokken en krijgt vervolgens één scenario voorgelegd. Daardoor heeft ze nauwelijks invloed. “Ja of ja graag.” Ik weet niet hoeveel PowerPoints ik inmiddels gezien heb. Als dan vervolgens blijkt dat de keuze al voor mij gemaakt is, dan vind ik dat toch een beetje zonde van mijn tijd.

Als veranderaar ben ik van mening dat het natuurlijk ook heel anders kan. In de afgelopen twee jaar heb ik mij ingezet voor de emancipatie van de raad. De raad voorafgaand aan de besluitvorming betrekken, goed duidelijk maken wat de precieze invloed van de raad is, meerdere keuzemogelijkheden aanbieden, de consequenties van die keuzes helder verwoorden in een brede context. Ik maak mij hard voor een politiek debat over maatschappelijke waarden voorafgaand aan besluitvorming. Dáár heeft de raad invloed.

In 2018 heb ik een motie ingediend voor een nieuwe bestuurlijke planning waardoor we aan de voorkant kunnen komen en heb ik informeel fractievoorzittersoverleg georganiseerd om samen te komen tot verbeterpunten voor de raadsvoorstellen. Goed geïnformeerd worden is zeer bepalend voor de invloed van de raad. Het is de basis.

Voor het hoogste politieke orgaan is prioriteren een belangrijke vaardigheid. Prioriteren is richting geven. Als de helft van het werk inmiddels in de regio ligt, de grote financiële tekorten zijn ontstaan bij met name de gedecentraliseerde taken, en de invloed van de raad juist daar het kleinst is. Waar moet je dan aandacht aan besteden? Juist. In de regio ontbreekt het aan regie. Daar moet de raad bovenop zitten.

Terugkomend op de vraag, de raad is het hoogste politieke orgaan. Ja, en dat beleef ik zo als de raad regie gaat nemen.

We zitten in de tweede helft van de raadsperiode. Wat zijn uw doelen om het restant van de raadsperiode tot een succes te maken?

Mijn doel is een regionaal gesprek tussen de raden van Rivierenland op gang te brengen over het belang van samenwerken om te komen tot betere besluiten in de dossiers van de gemeenschappelijke regelingen. Zolang raden niet samen afstemmen, hebben zij geen grip op de grote taken, zoals de RES, GGD, omgevingswet. Zolang er geen grip is, zullen er grote tekorten zijn, zoals in het sociaal domein. Zolang er tekorten zijn, verschralen de voorzieningen in de eigen gemeente, omdat er steeds meer bezuinigd moet worden op onderwijs, cultuur, sport, wegen en bedrijfsvoering. Met name de gedecentraliseerde taken zijn echt een probleem voor de gemeente. Ze zorgen ervoor dat inwoners steeds hogere lasten betalen en ze zorgen ervoor dat de besluiten de raad ontglippen en daarmee steeds verder van de bevolking afdrijven. Nu corona ook nog roet in het eten gooit, staat het water aan de lippen. Professor Elzinga schat in dat 100 van de 355 gemeenten inmiddels bedrijfskundig failliet zijn. Dit zijn problemen die niet opgelost kunnen worden met een OZB-verhoging. Het vraagt om een structurele herziening van de manier waarop wij werken. Dat betekent enerzijds werken aan het besluitvormingsproces in de regionale samenwerking en anderzijds de weeffout in de gemeentelijke financiering aanpakken.

 Bij de gemeenschappelijke regelingen heb je voor een juiste afweging van belangen naast de lokale bril ook een regionale bril nodig als raad.

Gemeenteraden reserveren minder dan 1 procent van het gemeentelijk budget voor opleiding, onderzoek (Rekenkamer, accountant) en ondersteuning (griffie) door en voor de raad. Is er door uw raad voor opleiding, onderzoek en ondersteuning voldoende gereserveerd?

Zeker niet. De gemeente is sterk veranderd in de afgelopen jaren. De ondersteuning vanuit de griffier en de griffierskring is onvoldoende meegegroeid voor het adequaat oppakken van het regionale werk en vraagt veel meer aandacht en middelen. Er is nog onvoldoende besef van de noodzaak hiervan.

Als initiatiefnemers van de Raadskring Regio Rivierenland ervaren we dat aan den lijve. De organisatie van ons project moeten wij grotendeels zelf oppakken. We zitten in feite op de stoel van een regiogriffier. De griffierskring wil ons graag helpen maar worstelt zelf met de regionale samenwerking, omdat zij in opdracht werken van hun eigen raad en elkaar niet kunnen aansturen.

Hun opdrachtgevers, de raden, kijken vaak nog naar de eigen voeten en wijzen de regio af, omdat ze bang zijn voor een extra bestuurslaag. Ze zijn bang voor het verlies van zeggenschap, terwijl de ironie is dat ze nu juist niets te vertellen hebben. Het is belangrijk om te investeren in bewustwording. Samenwerken zorgt voor grip. Samenwerken kan prima zonder een extra bestuurslaag, zoals onze werkwijze laat zien. Dat besef moet tussen de oren. We hebben goed geëquipeerde griffiers nodig die de raden hierin wegwijs maken.

Waar ziet u eventuele mogelijkheden tot verbetering van de ondersteuning van raadsleden door de griffie(r)?

Griffiers mogen meer nadruk leggen op het belang van samenwerking tussen raden. Er zijn twee zaken die wat mij betreft een investering behoeven: de (re)organisatie van het regionale besluitvormingsproces en bewustwording onder raadsleden van hun rol: dat zij hierin de kartrekker zijn. De griffiers zijn degenen die raadsleden kunnen laten beseffen dat zij niet achter het college aan moeten lopen. Zij zijn het die raadsleden kunnen laten inzien dat de gedecentraliseerde taken, zoals Veilig Thuis en de RES, alleen in goede banen kunnen worden geleid door politiek debat over maatschappelijke waarden. Dat vraagt opleiding. Van raadsleden, maar ook van de organisatie zelf om deze vertaalslag te kunnen maken. Het gebrek aan regie in de regio resulteert in een ineffectieve inzet van gemeenschapsgeld. Daarin investeren levert meer op dan het kost.

Wat is volgens u nodig om de gemeenteraad krachtiger en relevanter te maken?

De gemeenteraad in het zadel helpen om samen te werken met andere raden in de regio. Wat ik zie is dat de ambtelijke organisatie, als ook het college uiteraard, veel bezig zijn met samenwerken in de regio. Er wordt een werkconferentie georganiseerd voor de colleges over grip op de gemeenschappelijke regelingen. Bestuurskracht wordt veelvuldig besproken zeker nu de financiële situatie nijpend wordt. In onze eigen gemeente is het op initiatief van onze raad zelfs ondergebracht in een van de strategische opgaven; grip op de regio. Toch wordt bestuurskracht niet besproken in relatie tot de raden. Zo maakten de raden vorig jaar geen deel uit van de werkconferentie, noch komt hun rol aan bod in de startnotitie over bestuurskracht. Dat verbaast me.

Bestuurskracht gaat natuurlijk niet alleen over de uitvoeringscapaciteit van een gemeente. Het heeft ook betrekking op de beslis- en verantwoordingscapaciteit (Marcel Boogers, 2014). Anders gezegd, de gemeente moet niet alleen de dingen goed doen, ze moet ook de juiste dingen doen. En daar wordt de rol van de raad relevant. Een raad moet richting kunnen geven en kunnen controleren.

In de regio komt deze rol in het geding en dat maakt de raad krachteloos. Bij de gemeenschappelijke regelingen heb je voor een juiste afweging van belangen naast de lokale bril ook een regionale bril nodig als raad. Nu kijken we alleen vanuit onze eigen gemeente. Om te komen tot consensus over de koers van een gemeenschappelijke regeling heb je afstemming tussen raden nodig. Nu voeren we geen regionaal debat. Verantwoording kan alleen worden afgelegd als we de raden in staat stellen om te controleren. Nu zijn het de colleges die de plannen maken én controleren. Draagvlak voor de besluiten kan alleen ontstaan als de raden ook in de regio op tafel kunnen leggen, wat er leeft bij hun achterban. Nu worden raden niet in staat gesteld om kaderstellend te zijn, noch worden de gedecentraliseerde taken vertaald naar een politiek debat over maatschappelijke waarden. Hierdoor klinkt de stem van onze volksvertegenwoordigers niet door in de regio.

Als we praten over de regionale samenwerking kunnen we niet voorbij gaan aan de samenwerking tussen raden. Hierin schuilt juist een oplossing voor het gebrek aan democratische legitimiteit. Ik ben ervan overtuigd dat wij een grote verbetering in de kwaliteit van onze besluiten gaan zien, zodra wij raden in staat stellen om voorafgaand aan de definitieve besluitvorming met elkaar af te stemmen. Om nog maar te zwijgen over de effectievere besteding van gemeenschapsgeld.

Je maakt raden krachtiger door ze te betrekken bij het werken aan bestuurskracht. Je versterkt je bestuurskracht door de raden te betrekken. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Steeds meer beslissingen vinden plaats in regionale samenwerkingsverbanden. Hoe zou u de controle en invloed van de raad op regionale samenwerkingsverbanden willen verbeteren?

Op 20 mei 2019 hebben we als initiatiefgroep Kracht van de Raden een regionale bijeenkomst georganiseerd en daarmee de eerste aanzet gegeven voor de pilot Raadskring Regio Rivierenland. We hebben een discussie gevoerd over het gebrek aan grip op de gemeenschappelijke regelingen en hebben 4 moties voorbereid die de positie van raden in het besluitvormingsproces verbeteren. Het is een experiment om samen te onderzoeken hoe we grip kunnen krijgen.

De moties roepen op tot het synchroniseren van de agenda’s van de verschillende raden, het online beschikbaar maken van de vergaderingen van het algemeen bestuur van gemeenschappelijke regelingen, het opstellen van een regionaal informatieprotocol voor het uniformeren en formaliseren van de informatievoorziening vanuit colleges, en het organiseren van een initiatief-raadskring voor het gesprek op regionaal niveau.

We denken dat de invloed en controle van een raad zullen vergroten door uit te gaan van drie vragen. Hoe kunnen we als raadsleden aan de voorkant komen van het proces? Want daar zit de werkelijke invloed. Hoe kunnen we als raadsleden onze stemmen bundelen op regionaal niveau? Want we hebben alleen invloed als we een meerderheid kunnen creëren. Hoe kunnen we als raadsleden inhoudelijke input leveren? Want alleen zo kunnen we de behoefte van onze achterban bij een gemeenschappelijke regeling op tafel leggen.

De Regionale Energiestrategie (RES) is een belangrijk en complex dossier. Hoe zorgt u ervoor dat u als raadslid bepaalt wat er nodig is in het RES-proces?

Dit is een prachtig voorbeeld van een regionaal vraagstuk waar draagvlak en democratie ver te zoeken zijn. Het wordt opgelegd van boven en de gemeenten voeren uit. We werken nog steeds top-down en dat moet andersom.

De regionale stuurgroep RES heeft al in een vroeg stadium interesse getoond in de raadskring. Als initiatiefnemer zie ik ook absoluut de meerwaarde. Het is van cruciaal belang om regionaal af te stemmen en politiek debat te voeren over keuzes die diep ingrijpen in de leefomgeving van onze inwoners, zoals bijvoorbeeld het plaatsen van grote aantallen windmolens. Je zou zeggen dat het niet op een andere manier kan. Maar dan gaan we te snel. Nog niet iedereen is zover. Dat respecteren we dan ook. We hopen dat raden met elkaar moties en amendementen gaan delen. Dat is een goede eerste stap.

Als het gaat om het RES-bod 1.0 heeft onze fractie de voorzet gegeven om het proces open te breken en te verbreden qua energieopweksoorten. Nu telt alleen zon en wind mee en dat is niet in het voordeel van onze waterrijke Regio Rivierenland. We vinden het belangrijk om in de toekomst keuzes te kunnen maken die beter passen bij de leefomgeving van onze inwoners, zoals waterkracht. We hebben de oproep gedaan bij de gemeenten in onze regio om ons te steunen. In september wordt deze motie ingediend bij de vergadering van de VNG om zodoende álle gemeenten in Nederland te inspireren hetzelfde te doen.

Elke gemeente geeft op haar eigen manier invulling aan burgerparticipatie. Kunt u het beste voorbeeld uit uw gemeente geven?

BV Buren, oftewel Burgers voor Buren. Het is een stichting die zich bezighoudt met allerlei projecten in de omgeving van de stad Buren. Een hoogstamboomgaard, een unieke bloementuin, een wandeltocht langs historische locaties. Het zijn de burgers die het initiatief nemen. De gemeente faciliteert. Samen sloten zij een convenant om helderheid te hebben over wederzijdse rollen en verwachtingen. Inwoners kunnen zo meer invloed uitoefenen op hun omgeving. Het voordeel voor de gemeente is dat zij beter aan kan sluiten bij de wensen van inwoners.

Welk kenmerk van de huidige lokale democratie vindt u belangrijker? Participatie van inwoners of representatie door vertegenwoordigers?

De een kan niet zonder de ander. De hedendaagse opgaven kunnen we alleen maar klaren in samenwerking met burgers. Burgerkracht zoals we dat noemen. Maar burgerparticipatie start bij raadsparticipatie. Zij is nodig voor het opstellen van kaders. Hoe kom je tot een goede afspiegeling? Hoe maak je transparant welke keuzes er gemaakt worden? Wie mag eigenlijk wat bepalen? Participatie is veel meer dan mensen laten meedoen. Zonder een helder kader werk je vrijblijvendheid en willekeur in de hand. Hoe borg je de democratische legitimiteit? Dat is de vraag. Volgens mij is dat de taak van de raad.

De keuze voor een directe verkiezing van de burgemeester door de raad of de inwoners is een stap dichterbij gekomen. Als de burgemeester direct gekozen zou worden, wat verandert dit dan volgens u aan de verhouding tussen de raad en de burgemeester?

Een burgemeester die direct gekozen wordt, heeft waarschijnlijk meer draagvlak. Wellicht maakt dat zijn of haar positie als voorzitter van de raad wel iets sterker. Het is belangrijk dat een burgemeester boven de partijen kan staan. Als een burgemeester direct gekozen gaat worden door de bevolking ontstaat er ook een belang om herkozen te worden. Daar zit zorg. Het kan cliëntelisme in de hand werken.

Wat is volgens u de waarde van diversiteit voor de raad en het raadswerk?

Diversiteit leidt tot een beter debat, omdat zaken uit heel verschillende invalshoeken bekeken worden. Een goed debat leidt tot betere besluiten. Het is heel waardevol als iemand anders jou heeft weten te overtuigen. Het betekent dat je je blik verbreed hebt. De hedendaagse vraagstukken zijn niet alleen raadsperiode-overstijgend, ze zijn generatie-overstijgend. We kunnen een brede blik goed gebruiken.

Stelling: Agressie, intimidatie of geweld tegen één raadslid is een aanval op de gemeenteraad. Bent u het hiermee eens?

Ja. Onacceptabel. Het zet de democratie onder druk.

Digitalisering speelt een steeds groter wordende rol in de samenleving. Welke kansen biedt digitalisering volgens u voor de lokale democratie?

Een GR-app. Persoonlijk ben ik van mening dat een politiek debat over maatschappelijke waarden bij regionale samenwerking goed georganiseerd kan worden door het ontwikkelen van een digitaal instrument voor een uitvraag onder raadsleden. Laat hen via een app in eigen woorden benoemen wat knelpunten zijn en verzamel ze tweejaarlijks in een regionaal, digitaal overzicht. Grafieken, plaatjes, alles erop en eraan.

Relevante thema’s zouden door de raden bespreekbaar kunnen worden gemaakt in een regionaal debat. Het debat zelf kan leiden tot waardevolle input, die verwerkt zou kunnen worden in een initiatiefvoorstel of kan de basis zijn voor toekomstige ambitiedocumenten, kadernota’s en voorstellen. Zo zouden raden hun kaderstellende rol kunnen vervullen bij gemeenschappelijke regelingen.

Daarnaast zie ik een grote meerwaarde in het online toegankelijk maken van de vergaderingen van het algemeen bestuur van gemeenschappelijke regelingen. Raadsleden vergaderen online, waarom is dat voor onze afvaardiging in de regio dan niet zo? Het vergroot de transparantie van bestuur en draait de rollen om. Als wethouders ‘online’ aan tafel schuiven, móeten zij het oordeel van de raad kennen. Kennen zij dat niet, dan zullen zij dit actief op gaan halen bij de raad. Dit gebeurt nu nog te weinig. Het stelt raden in staat om hun controlerende taak te vervullen.

Hebt u al besloten om bij de volgende verkiezingen door te gaan als raadslid?

Nee, dat heb ik nog niet besloten.

Kunt u een voorbeeld geven van een succes van uw gemeenteraad waar u trots op bent?

Met het project Raadskring Regio Rivierenland hebben we laten zien hoe groot de invloed is van raden in een regio als zij samen een initiatief nemen. Daar ben ik trots op.

176 raadsleden hebben onze moties besproken en ingediend in hun eigen raad. Drie van de vier moties werden overal aangenomen. Nummer vier, de initiatief-raadskring, kreeg in zes van de acht raden steun.

Dit project heeft een enorme impact gehad. Er is veel discussie ontstaan over regionale samenwerking onder bestuurders, directies van gemeenschappelijke regelingen, griffiers en raadsleden. Een raad stuurde bijvoorbeeld later alsnog een afvaardiging voor de raadskring. Bij twee andere raden ontstond er twijfel over een extra bestuurslaag en zij stapten er weer uit. Deze discussies zijn waardevol, omdat we over dit onderwerp móeten praten. Het liefst zou ik natuurlijk zien dat we dat met elkaar doen, want alleen samen komen we tot een passend antwoord.

Wat is uw belangrijkste advies voor nieuwe raadsleden?

Neem regie. Pak je rol in de regionale samenwerking. Als de wereld verandert, verander dan mee.

Vorige/volgende