Burgemeester

De burgemeester is dé centrale speler in het gemeentelijk bestuur. Hij is het eerste aanspreekpunt van de gemeente. De burgemeester heeft in het bestuur een belangrijke sleutelpositie; hij is voorzitter en lid van het college van B&W en is voorzitter van de gemeenteraad. Als voorzitter van de raadsvergadering heeft de burgemeester geen stemrecht in de raad.

De burgemeester heeft als dagelijks bestuurder van de gemeente eigen verantwoordelijkheden. De burgemeester is altijd de eerste vertegenwoordiger van de gemeente. In deze rol treedt de burgemeester ook op als woordvoerder van de gemeente bij belangrijke kwesties. Afhankelijk van hoe de portefeuilles verder verdeeld zijn tussen de burgemeester en wethouders, kan de burgemeester er meer taken bij hebben. Hoe kleiner een college, hoe meer taken een burgemeester heeft.

Openbare orde en veiligheid

Eén van de taken die de burgmeester altijd onder zich heeft, is de handhaving van de openbare orde en veiligheid. Hieronder valt het gezag over de politie en de brandweer.

De burgemeester heeft regelmatig het zogenaamde driehoeksoverleg met de officier van justitie en de politiechef over de inzet van de politie in de gemeente. De Nationale politie is georganiseerd in 10 regionale eenheden. De burgemeesters hebben per regionale eenheid de taak om een beleidsplan voor het gebied vast te stellen. Daarin is o.a. de sterkteverdeling en de huisvesting bepaald aan de hand van de inbreng van de gezamenlijke gemeenteraden in de regionale eenheid.
De overheidstaken in de cisisbeheersing rampenbestrijding is ondergebracht bij de 25 veiligheidsregio’s in ons land. De burgemeesters vormen gezamenlijk het bestuur van de veiligheidsregio. Voor alle taken die de burgemeester uitvoert geldt dat hij verantwoording aflegt aan de gemeenteraad.

Benoeming, herbenoeming en ontslag van de burgemeester

De gemeenteraad heeft een doorslaggevende positie in de selectie van de burgemeester. Dat gaat volgens een vaste procedure. De raad stelt eerst een profielschets op die wordt overhandigd aan de commissaris van de Koning, degene die de rol van burgemeester vertolkt op het niveau van de provincie. Sollicitatiebrieven komen vervolgens bij de commissaris van de Koning binnen. Deze maakt dan ook de eerste selectie van een aantal kandidaten voor de gemeenteraad die hij geschikt acht voor het burgemeesterschap. De gemeenteraad stelt uit zijn midden een vertrouwenscommissie samen die vervolgens sollicitatiegesprekken afneemt met de kandidaten. Ten slotte doet de vertrouwenscommissie een voorstel aan de gemeenteraad voor de aanbeveling van de nieuwe burgemeester, die hierover achter gesloten deuren besluit. Het besluit betreft een aanbeveling voor benoeming van twee mensen, waarvan alleen de naam van de eerst-aanbevolen openbaar wordt. Daarna is het aan de minister van Binnenlandse Zaken om de benoeming van de Kroon voort te zetten. De minister kan alleen in uitzonderlijke gevallen afwijken van de aanbeveling van de raad. Sinds het huidige stelsel (2001) is dat nog nooit gebeurd.

De burgemeester wordt benoemd voor een periode voor zes jaar. Daarna kan voor een volgende termijn herbenoeming gelden. De gemeenteraad stelt dan ook weer een vertrouwenscommissie in die de aanbeveling tot al of niet herbenoeming voor de gemeenteraad voorbereid. De minister kan ook hier weer alleen in uitzonderlijke gevallen afwijken van de aanbeveling van de raad

Tenslotte kan er sprake zijn van verstoorde verhoudingen tussen de gemeenteraad en de burgemeester. Dan kan de gemeenteraad zelfs aan de minister tot een aanbeveling tot ontslag doen. Ook hier geldt dat de minister alleen “op zwaarwegende gronden” van de aanbeveling kan afwijken.

Vertrouwenscommissie

De vertrouwenscommissie bestaat uit vertegenwoordigers van de fracties in de gemeenteraad, meestal de fractievoorzitters. De vertrouwenscommissie heeft veel rechten, maar is ook aan strenge regels gebonden. Zo mag de vertrouwenscommissie alle sollicitatiebrieven inzien die bij de commissaris van de Koning zijn binnengekomen. Ook mag de vertrouwenscommissie andere kandidaten uitnodigen dan die door de commissaris zijn geselecteerd. Alles wat in de vertrouwenscommissie gebeurt is strikt geheim: dit is om sollicitanten te beschermen. Het kan een sollicitant schaden wanneer deze wordt afgewezen, maar wel naar buiten komt dat de sollicitant de burgemeesterspost prefereert boven de huidige baan. Om die reden is lekken uit de vertrouwenscommissie strafbaar.

Locoburgemeester

Bij afwezigheid van de burgemeester, worden diens taken waargenomen door de locoburgemeester. Dit is altijd een wethouder met verder een eigen takenpakket. In het uitzonderlijke geval dat zowel de burgemeester als alle wethouders afwezig zijn, neemt het langstzittende raadslid of een ander door de raad benoemd raadslid de rol van burgemeester op zich.

Waarnemend burgemeester

Wanneer een burgemeester terugtreedt, overlijdt of wanneer de gemeenteraad nog geen vervanger heeft gevonden aan het einde van de ambtsperiode van een burgemeester, kan er een waarnemend burgemeester worden benoemd. Deze benoeming wordt gedaan door de commissaris van de Koning, na overleg met de fractievoorzitters van de gemeenteraad. Een waarnemend burgemeester heeft in principe dezelfde bevoegdheden als een burgemeester, al is het gebruikelijk dat college of de raad de bevoegdheden van een waarnemer beperkt tot de strikt noodzakelijke werkzaamheden gedurende de periode dat er geen burgemeester is.