Gemeenteraad moet positie bepalen in aankomende formatie

Met nog een jaar tot de gemeenteraadsverkiezingen, is het aan te raden dat raadsleden nadenken over hun rol in het daaropvolgende formatieproces. Door vooraf heldere afspraken te maken, kunnen onduidelijkheden en politieke spanningen worden voorkomen, zo blijkt uit de handreiking ‘De raad aan zet: het formatieproces’.

De gemeenteraad is het hoogste bestuursorgaan in de gemeente, maar zijn rol in het formatieproces is niet altijd even duidelijk. Traditioneel nemen de grootste partijen na de verkiezingen het voortouw bij de vorming van een nieuw college, terwijl de raad slechts wordt geïnformeerd.

Rol pakken

Steeds vaker klinkt de roep om een actievere rol. Volgens de handreiking kan de raad kiezen voor verschillende niveaus van betrokkenheid, variërend van alleen geïnformeerd worden tot het volledig bepalen van de formatie.

Door al negen tot twaalf maanden voor de verkiezingen afspraken te maken over de rol van de raad, kunnen conflicten en onduidelijkheden later in het proces worden voorkomen.

Vroege afspraken over de formatie

Volgens de handreiking is het belangrijk dat de gemeenteraad tijdig het gesprek aangaat over de komende formatie. Daarbij moeten onder meer de volgende vragen worden beantwoord:

• Hoe wordt de raad betrokken? Wordt hij alleen geïnformeerd, of kan hij bijsturen?
• Wanneer begint het formatieproces? Voor of na de installatie van de nieuwe raad?
• Welke afspraken worden vastgelegd? Denk aan transparantie, verslaglegging en betrokkenheid van burgers.
• Hoe worden wethouders benoemd? Is dit een proces binnen de coalitie of heeft de raad hierin een stem?

Door deze zaken vooraf te bespreken, kan de raad grip houden op de formatie en wordt het proces transparanter en democratischer.

Politieke tradities per gemeente

Elke gemeente heeft zijn eigen politieke tradities rondom formaties. In sommige gemeenten verloopt het proces volledig achter gesloten deuren, terwijl in andere gemeenten de raad actief betrokken wordt bij de besluitvorming. De handreiking benadrukt dat er geen eenduidig juiste aanpak is, maar dat het vastleggen van het proces vooraf kan bijdragen aan een soepelere formatieperiode.

Raadsleden worden aangemoedigd om nu al het gesprek aan te gaan over hoe zij hun rol zien in 2026. De handreiking ‘De raad aan zet: het formatieproces’ biedt hiervoor concrete handvatten.