Handreiking: Raad aan zet bij collegevorming
Na iedere gemeenteraadsverkiezing breekt een cruciale periode aan: de formatie van een nieuw college en het bepalen van de koers van de gemeente voor de komende vier jaar. De rol van de raad is hierin vaak beperkt, terwijl juist een actieve betrokkenheid essentieel is. Om raden beter in positie te brengen, is de handreiking 'Raad aan zet: Het formatieproces' ontwikkeld.
Als hoogste bestuursorgaan vertegenwoordigt de raad alle inwoners en draagt deze de verantwoordelijkheid om het bestuur van de gemeente democratisch te legitimeren. Een sterker raadsmandaat bij de collegevorming kan niet alleen bijdragen aan meer transparantie en legitimiteit, maar ook aan een betere samenwerking tussen de raad en het nieuwe college.
Handreiking collegevorming
De praktijk laat echter zien dat de regie tijdens de formatie doorgaans bij politieke partijen en fracties ligt, vaak met weinig of geen betrokkenheid van de gehele raad. Om dit te doorbreken en de raad beter in positie te brengen, biedt de nieuwe handreiking 'De raad aan zet: het formatieproces' inspiratie en praktische suggesties.
De handreiking benadrukt hoe een meer actieve rol van de raad niet alleen kan bijdragen aan een betere balans in de machtsverhoudingen, maar ook het vertrouwen in de lokale democratie kan versterken – een belangrijke stap in een tijd waarin de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen zorgwekkend blijft dalen.
De publicatie is tot stand gekomen na gesprekken met raadsleden, griffiers, wethouders, burgemeesters, wetenschappers en verkenners, informateurs, en formateurs van voorgaande gemeentelijke formatieprocessen.
Betrokken raad
Eén van de grootste uitdagingen in het huidige proces is dat veel afspraken achter gesloten deuren worden gemaakt. Hierdoor ontstaat een afstand tussen de raad, de inwoners en het nieuwe college. De handreiking stelt dat meer openheid, bijvoorbeeld via duidingsdebatten of tussentijdse rapportages, de betrokkenheid van de raad kan vergroten.
Daarnaast biedt een duidelijke regie van de raad – zoals het benoemen van verkenners of het organiseren van openbare hoorzittingen met kandidaat-wethouders – mogelijkheden om meer eigenaarschap over het proces te nemen. Dit kan ook bijdragen aan een betere verstandhouding tussen coalitie en oppositie binnen de raad.
Gemeenten verschillen in tradities en politieke verhoudingen, maar één principe blijft overeind: een betrokken raad is essentieel voor een sterke lokale democratie en het gezag van de raad.
Raad en Collegevorming
Om gemeenteraden te helpen hun rol sterker neer te zetten, organiseert de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden dit voorjaar regionale bijeenkomsten. Tijdens deze gesprekken wordt besproken hoe de aanbevelingen uit de handreiking in de praktijk kunnen worden toegepast.
De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden zet zich actief in om de rol van de raad tijdens het formatieproces te versterken. Onder meer verschenen de volgende artikelen:
