Raadsleden: gemeenschappelijke regelingen hollen positie raad uit

Een forse meerderheid van de raadsleden (60 procent) vindt gemeenschappelijke regelingen een bedreiging voor de lokale democratie. Raadsleden zien zichzelf vooral (71 procent) als controleur van gemeenschappelijke regelingen. Bovendien is het overgrote deel (55 procent) ontevreden over de mogelijkheden om regionale besluitvorming te beïnvloeden. Raadsleden vinden dat de invloed van de gemeenteraad wordt uitgehold.

Dit blijkt uit het Raadsledenonderzoek dat de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden heeft uitgevoerd onder raadsleden over grip en controle op regionale samenwerking en gemeenschappelijke regelingen. Dit is na 2013 en 2017 het derde grote Raadsledenonderzoek over regionale samenwerking en gemeenschappelijke regelingen. Uit de vergelijking blijkt dat raadsleden steeds meer ontevreden zijn over regionale samenwerking. Tegelijkertijd groeit het verzet onder raadsleden tegen gemeentelijke herindeling als alternatief voor regionale samenwerking.

Gemeenschappelijke taken

Het overgrote deel van de gemeenten heeft gemeentelijke taken overdragen aan meer dan tien gemeenschappelijke regelingen. Grote en kleine gemeenten nemen zelfs vaak deel aan meer dan twintig regionale samenwerkingsverbanden. De belangrijkste taken die gemeenten samen uitvoeren zijn de taken in het sociaal domein (zorg, maatschappelijke ondersteuning), milieu en duurzaamheid (energietransitie en afval). Sinds 2015 worden door het Rijk steeds meer taken aan gemeenten overgedragen die deze vaak uitsluitend in samenwerking kunnen uitvoeren.

Gebrek aan eigenaarschap

De raad als hoogste bestuursorgaan is bevoegd als eigenaar van gemeentelijke taken te bepalen wat er met deze taken dient te gebeuren. Echter, voor taken in regionale samenwerking ontbreekt bij raadsleden het eigenaarschap. Drie op de tien raadsleden beschouwt zichzelf als opdrachtgever van taken in regionale samenwerking. Slechts een op de tien raadsleden vindt dat zij de baas zijn over regionale taken. Vooral raadsleden uit grote steden vinden dat zij te weinig zeggenschap hebben op de taken in gemeenschappelijke regelingen.

Controleur

Raadsleden zien zich daarom vooral als controleur op gemeenschappelijke taken, maar klagen daarbij over een gebrek aan informatie. Bovendien vertrouwt slechts een minderheid van de raadsleden dat burgemeesters en wethouders voldoende tijd, kennis en ervaring hebben voor grip en aansturing op de uitvoering van de taken in gemeenschappelijke regelingen. Daarnaast vinden raadsleden dat er onvoldoende mogelijkheden zijn om wethouders ter verantwoording te roepen over de gemaakte afspraken in de regio.

Zorgelijk

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden vindt dat er sprake is van een zorgelijke ontwikkeling. De vereniging merkt dat er een afnemend vertrouwen is in de mate van efficiëntie en effectiviteit van gemeenschappelijke regelingen, terwijl dat juist de redenen zijn om te kiezen voor regionale samenwerking. Ook ziet de vereniging dat 

het vertrouwen van raadsleden in het realiseren van de doelen van regionale samenwerking afneemt. Illustratief is dat raadsleden vinden dat regionale samenwerkingen ook steeds meer geld kosten. Bovendien zegt een forse meerderheid van 64 procent van de raadsleden dat gemeenschappelijke regelingen leidt tot een verlies aan invloed van gemeenten op de uitvoering van taken.

Handreiking

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden vindt dat raadsleden meer aan het stuur moeten zitten, ook van taken in de regio. “De raad bepaalt het wat en het hoe wordt neergelegd binnen colleges en de directie van de gemeenschappelijke regelingen. Bovendien geldt de actieve informatieplicht ook voor de uitvoering van gemeenschappelijke taken die op afstand van de gemeente zijn belegd en worden uitgevoerd”, aldus algemeen bestuurslid Sjir Hanssen. De vereniging heeft ook een handreiking gemaakt waarin het eigenaarschap van gemeenteraden op gemeenschappelijke regelingen het uitgangspunt is.

Meer informatie

Klik hier om het volledige Raadsledenonderzoek 2021 te downloaden.

Zie ook: Rechtstreeks gekozen regionaal bestuur

Voor de hoofdpunten kun je ook hier klikken voor de ppt-presentatie van het onderzoek.