Sterke Raad - Harmen Binnema: Een sterkere raad door als eenheid te opereren

De gemeenteraad staat formeel aan het hoofd van de gemeente, maar in de praktijk is dat minder vanzelfsprekend. Uit onderzoek blijkt dat slechts een kleine meerderheid van de raadsleden de raad als het meest invloedrijke orgaan ziet. Ook het idee dat de raad een gelijkwaardige partner is van het college wordt niet breed gedeeld. Dit wijst op een genuanceerder machtsbeeld dan de Grondwet doet vermoeden.

In zijn hoofdstuk in het boek ‘Sterke Raad’ onderzoekt politicoloog Harmen Binnema, senior consultant Openbaar Bestuur bij Berenschot en voormalig Eerste Kamerlid, hoe de gemeenteraad zijn rol als hoogste orgaan waarmaakt, welke instrumenten hij tot zijn beschikking heeft, en waar het in de praktijk vaak wringt.

Als eenheid opereren

Een belangrijke uitdaging is het opereren als eenheid. De raad bestaat uit raadsleden met uiteenlopende stijlen, prioriteiten en achtergronden. Sommigen zien zichzelf vooral als volksvertegenwoordiger, anderen richten zich op dossiers of grote lijnen. Dit bemoeilijkt het ontwikkelen van een gezamenlijke strategie en consistent optreden tegenover het college. Daarnaast beperkt coalitievorming de ruimte voor echt collectief handelen, doordat coalitiepartijen vaak vasthouden aan het coalitieakkoord en minder openstaan voor voorstellen van de oppositie.

Rol van instrumenten

Hoewel de raad over diverse instrumenten beschikt om invloed uit te oefenen – van het stellen van kaders tot het controleren van het college – worden deze niet altijd optimaal benut. Er is terughoudendheid om te investeren in ondersteuning zoals griffie en rekenkamer, terwijl deze juist kunnen helpen de positie van de raad te versterken. Ook het gebruik van moties, amendementen en het budgetrecht blijft soms achter, doordat raadsleden deze instrumenten als te zwaar ervaren of onvoldoende bewust zijn van hun mogelijkheden. Bij het opstellen van de begroting levert de raad vaak vooral wensenlijstjes in, waarna het college de echte keuzes maakt. Dit ondermijnt de sturende rol van de raad en versterkt het gevoel van machteloosheid.

Samenwerking

De diversiteit in de raad kan een kracht zijn, mits deze bewust wordt ingezet. Het is van belang dat raadsleden elkaars kwaliteiten en stijlen leren kennen en benutten. Alleen door actief het gesprek aan te gaan over samenwerking en complementariteit, kan de raad als collectief sterker worden. In de praktijk gebeurt dit nog te weinig. Het aantal gemeenten dat werkt met een raadsakkoord – waarin de hele raad samen de koers bepaalt – groeit wel, maar blijft beperkt. De macht van de raad als collectief wordt daardoor zelden volledig benut.

Aanbevelingen

Binnema doet een aantal concrete aanbevelingen voor raadsleden:

• Voer het gesprek over samenwerking: Raadsleden zouden actief met elkaar moeten bespreken wat het betekent om als collectief te opereren en elkaars kwaliteiten te benutten
• Maak gebruik van ondersteuning: De griffie en rekenkamer kunnen een belangrijke rol spelen in het faciliteren van samenwerking en het versterken van de positie van de raad.
• Neem regie op de begroting. Door scherpere, realistische keuzes te maken en niet alle wensen door te schuiven naar het college, kan de raad zijn sturende rol waarmaken.
• Stimuleer ondersteuning vanuit het Rijk: Het ministerie van BZK kan bijdragen door meer te investeren in de ondersteuning van raadsleden en ambtsdragers, in plaats van alleen in politieke partijen.

Meer informatie

Het boek ‘Sterke Raad’, bestel je hier.

De vorige artikelen over het boek Sterke Raad, lees je hier.