Controle en verantwoording in een veranderend lokaal bestuur
Gemeenteraden verplichten zich tot nieuwe manieren om controle en verantwoording samen met hun inwoners en instellingen vorm te geven. Deze oproep tot experimenteren met de controlerende rol van de raad doet prof. Bas Denters in het onderzoeksessay ‘controle en verantwoording in een veranderend lokaal bestuur’ dat hij in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden heeft geschreven.
Controle en verantwoordingrelaties blijken minder eenduidig dan ze op papier lijken en dit zorgt in de gemeentelijke praktijk regelmatig voor problemen, analyseert Denters. Door regionalisering worden veel van oudsher gemeentelijke taken in regionaal verband behartigd. Het belang van die intergemeentelijke samenwerking neemt vanwege recente decentralisaties alleen maar toe. Tegelijkertijd groeit echter ook de kritiek op de democratische controle op deze samenwerking.
Ook komen door privatisering tal van gemeentelijke taken op afstand van het gemeentebestuur te staan. Dat geldt voor technische taken zoals op het terrein van afvalinzameling, maar ook voor politiek meer gevoelige zaken als beheer van de sociale woningvoorraad.
Daarnaast is er sprake van vermaatschappelijking. De instelling van dorps- en wijkraden en het stimuleren van het eigen initiatief en de eigen verantwoordelijkheid van burgers en lokale organisaties is toegenomen. Deze tendens heeft recent een nieuwe impuls gekregen door de bevordering van lokale burgerinitiatieven.
Aanbevelingen voor de gemeenteraad
Om tot innovatieve controle en verantwoordingsprocessen te komen is het van belang dat er op lokaal niveau daadwerkelijk wordt geëxperimenteerd. Dit kunnen ten eerste experimenten zijn met het verbreden van de werkingssfeer ‘’verbonden partijen’’. De gemeenteraad kan het college vragen om het toepassingsbereik uit te breiden van de paragraaf “verbonden partijen” die sinds de invoering van de Wet dualisering gemeentebesturen verplicht onderdeel is van de gemeentelijke programmabegroting.
Ten tweede kunnen voorwaarden worden geformuleerd. Hiermee kan de raad vooraf vastleggen op welke momenten en op welk forum of fora het college zich over voortgang en resultaten van de samenwerking zal verantwoorden.
Ten derde kan de raad controle en verantwoordingsmogelijkheden scheppen voor burgers en hun organisaties. Zo kunnen deze in stelling worden gebracht, waardoor het bestuur democratisch wordt omsingeld door andere partijen als burgers, cliëntenraden en onafhankelijke derden (experts), maar ook accountants en de lokale rekenkamer(functie).
Jaarthema controlerende rol
De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden heeft het thema ‘de controlerende rol van de raad’ in 2016 centraal staan. Hiertoe zullen er diverse activiteiten en bijeenkomsten worden gecontroleerd. Het onderzoeksessay ‘controle en verantwoording in een veranderend lokaal bestuur’ van professor Bas Denters van de Universiteit Twente is hier een verkenning op en is in zijn geheel hier te lezen.