Analyse VNG op Miljoenennota 2026: verlichting voor nu, zorgen voor later

De Miljoenennota 2026 brengt op het eerste gezicht financiële verlichting voor gemeenten. Er is geld beschikbaar voor jeugdzorg, verkiezingen en vrouwenopvang en eerdere kortingen op de onderwijskansenregeling worden teruggedraaid. Maar achter die positieve geluiden gaan structurele zorgen schuil. Gemeenten kampen nog altijd met te lage ramingen in het gemeentefonds, stijgende uitvoeringskosten en nieuwe verplichtingen waarvoor geen extra middelen beschikbaar zijn.

Dat blijkt uit de analyse van de VNG op de Rijksbegroting 2026. De VNG noemt de toon van de vorige maand gehouden Troonrede “bemoedigend”, maar benadrukt dat gemeenten behoefte hebben aan duurzaam herstel van de financiële verhoudingen.

Tijdelijke verlichting

Het kabinet trekt € 728 miljoen uit om de incidentele tekorten van 2023 en 2024 in de jeugdzorg te compenseren en stelt € 60 miljoen beschikbaar voor de organisatie van de verkiezingen. Ook komt er € 12 miljoen voor extra vrouwenopvang, en wordt de korting van € 177 miljoen op de onderwijskansenregeling teruggedraaid. De extra middelen voor bibliotheken (circa € 60 miljoen per jaar) blijven structureel behouden.

Deze middelen bieden gemeenten op korte termijn lucht na jaren van financiële druk.

Toenemende financiële druk

Ondanks de extra steun blijven de structurele problemen groot. De groei van het gemeentefonds volgt het bbp, maar ramingen blijken structureel te laag, wat alle gemeenten samen jaarlijks honderden miljoenen kan kosten. Ook stijgen de kosten voor afvalverwerking door hogere afvalstoffenbelastingen, de afvalbranche zal volgens de VNG deze kosten doorbelasten aan gemeenten, waardoor de afvalstoffenheffing voor inwoners zal gaan stijgen.

Daarnaast wordt de korting op het onderwijsachterstandenbudget verhoogd van 10 naar 12%. Gemeenten bereiken daardoor minder kinderen met voor- en vroegschoolse educatie. De bezuiniging op de MDT betekent dat er minder middelen beschikbaar zijn om te werken aan het vergroten van de kansengelijkheid voor de jeugd.

Onzekerheid en nieuwe verplichtingen

Op het terrein van asiel en migratie wordt het verschil tussen ambitie en middelen groter en meer zichtbaar. Het kabinet verwacht dat de uitgaven dalen van € 8,9 miljard in 2026 naar € 1,9 miljard vanaf 2029, maar volgens de VNG is die verwachting te optimistisch. Gemeenten blijven verantwoordelijk voor opvang en huisvesting, terwijl financiering onzeker wordt. Daarbovenop krijgen gemeenten de opdracht om nieuwe investeringen te doen in ICT, personeel en uitvoering maar de dekking van deze kosten is niet terug te vinden.

Structureel herstel blijft uit

De VNG herkent in de Troonrede de oproep tot samenwerking en herstel van vertrouwen, maar waarschuwt dat erkenning alleen niet genoeg is. Gemeenten hebben behoefte aan duurzaam herstel van de financiële verhoudingen, een langetermijnvisie en structurele investeringen die zekerheid en stabiliteit bieden.

Zonder structurele herziening van het gemeentefonds dreigen gemeenten blijvend te balanceren tussen groeiende taken en krimpende ruimte. De Miljoenennota 2026 biedt daarmee tijdelijk lucht, maar geen stabiele basis voor de toekomst.

Meer informatie

Lees de volledige VNG-analyse: Rijksbegroting 2026 en de gevolgen voor gemeenten 

Vorige week deelden wij al een analyse van BMC als gevolg van de Rijksbegroting. Lees het artikel hier.