Digitale raadsvergaderingen minder rechtmatig en minder democratisch

De opvallendste verschillen tussen fysiek en digitaal vergaderen in de onderzochte gemeenten voor en na de uitbraak van het coronavirus zijn: er blijkt niet goed en minder consistent te worden gecontroleerd op de identiteit van de deelnemers in de vergadering. De voorzitter is niet altijd in staat om de orde goed te handhaven. Afwijkingen van het reglement van orde worden niet zichtbaar voorgelegd aan de raad. De participatie van inwoners in digitale vergaderingen is vrijwel nihil. Ook de gelijkheid van deelnemers in de aanwezigheid bij een digitale raadsvergadering is minder stevig gewaarborgd dan in een fysieke vergadering. 

Gevoel van anonimiteit

Het overzicht in een digitale raadsvergadering blijkt lastiger te bewaren, zo stelt de onderzoeker vast. Zonder dat er ooit sprake was van ernstige vergaderchaos in een van de drie onderzochte gemeenten, is het wel zo dat de orde in een digitale vergadering sneller kwijt is.
Het onderzoek maakt duidelijk dat digitale raadsvergaderingen een gevoel van anonimiteit ontstaat. Bovendien blijkt dat een aantal democratische processen expliciet worden gehinderd door digitaal vergaderen, zoals raadsleden die aangeven de wijze van interrupties niet prettig te vinden. Wie trouwens wat terug wil zien, loopt tegen het probleem aan dat de zogeheten 'videotulen' of beeldverslagen niet altijd even zorgvuldig of inzichtelijk zijn. 

Aanbevelingen

De onderzoeker doet tien aanbevelingen voor gemeenteraden om voor een meer rechtmatige en democratische besluitvorming te zorgen: 

1. Behoud een neutrale achtergrond bij deelnemers, bijvoorbeeld door de beeldschermachtergrond te vervagen (blurren);
2. Communiceer actiever naar buiten over raadsvergaderingen in een nieuwe situatie;
3. Wees scherper op het vaststellen van de identiteit van deelnemers in een digitale omgeving met een presentielijst en visuele controle bij antwoord;
4. Kies bij digitaal vergaderen voor een volledig digitale vergadering, in plaats van een hybride vergadering, waarin geen van de deelnemers bij elkaar zitten (met uitzondering van ondersteuning);
5. Kies een tweede persoon om (over-)zicht te houden op de orde;
6. Faciliteer overleg tussen partijen om consensus te vergroten;
7. Raadsleden moeten zich beter inzetten als aanspreekpunt om burgers beter te vertegenwoordigen in digitale vergaderingen en participatie te vergroten;
8. Zorg dat alle sprekers geïntegreerd zijn in de videotulen en koppel documenten direct aan agendapunten;
9. Als vergaderprocessen, zoals het indienen van een motie, direct gehinderd worden door digitaal vergaderen en dit wordt ook uitgesproken, adresseer deze dan onmiddellijk;
10. Handhaaf te allen tijde de (anderhalvemeter-)maatregelen zoals gecommuniceerd door het RIVM. 

Rechtmatig en democratisch

Het onderzoek “Raadsvergaderingen tijdens de Covid-19 crisis” is uitgevoerd door Lucas Kuipers van de Thorbecke Academie in Leeuwarden, in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. In het onderzoek is gekeken naar de mate waarin rechtmatige en democratische besluitvorming in gemeenteraden is gewaarborgd tijdens de coronacrisis.
In Bodegraven-Reeuwijk (34.872 inwoners), Lelystad (78.598 inwoners) en Veendam (27.384 inwoners) zijn vier vergaderingen geobserveerd, een van voor de coronacrisis, de anderen er na.
Het onderzoek was er op gericht om na te gaan of de besluitvorming rechtmatig was, door een onderzoek te doen naar de mate van onpartijdige, open, openbare, rechtszekere, integere en gelijkwaardige besluitvorming met daarbij ook de mogelijkheid tot goede handhaving van de orde en het naleven van het reglement van orde.
Om te beoordelen of de besluitvorming in de fysieke en online raadsvergaderingen democratisch was, toetste de onderzoeker de vergaderingen op de mate van consensusgerichte, participatieve en toegankelijke besluitvorming. 

Meer informatie

Het onderzoek Raadsvergaderingen tijdens de Covid-19-crisis van Lucas Kuipers, Thorbecke Academie Leeuwarden.