Raden aan zet: welke procesafspraken leg je vast voor de formatie?
Als gemeenteraad ben je aan zet bij de volgende formatie; de uitkomst is immers een product van de partijen in de raad.
Het is daarom van belang om tijdig te bespreken wat jullie rol is en hoe jullie het proces willen inrichten. Wanneer begin je dat gesprek, en welke onderwerpen moeten dan aan bod komen?
Voor de verkiezingen
Ook vóór de verkiezingen kun je al het gesprek voeren over de positie van de raad in het formatieproces en welk pad de voorkeur heeft. Belangrijk daarbij is te beseffen dat elke afspraak die je nu maakt, geldt als uitgangspunt – de nieuwe raad heeft altijd de bevoegdheid om hiervan af te wijken.
Toch helpt het om in een vroeg stadium richting te geven aan het proces: wat is de rol van de raad, wie neemt het initiatief, en welke middelen worden beschikbaar gesteld?
De gesprekken hierover kunnen worden gevoerd in de hele raad of, waar passend, met de fractievoorzitters van de partijen die waarschijnlijk aan het formatieproces deelnemen.
Start van de formatie
De formatie start formeel na de installatie van de nieuwe raad. De raad kan ervoor kiezen een procesbegeleider aan te wijzen die het overzicht houdt en het proces bewaakt.
Ook is het goed om alvast na te denken over de eerste stap in het proces: start je met een duidingsdebat waarin fracties de uitslag publiekelijk duiden en een opdracht meegeven aan de verkenner? Of begin je met een informeel gesprek tussen fractievoorzitters?
Door hierover vooraf een voorkeur te formuleren, zorg je ervoor dat de formatie soepel van start kan.
Na te streven akkoord
Bespreek ook of de raad streeft naar een traditioneel coalitieakkoord of juist naar een raadsakkoord, en hoe dit akkoord tot stand moet komen.
De raad bepaalt immers het format en verloop van het formatieproces. Het is daarnaast verstandig om een globale procesplanning op te stellen, waarin duidelijk wordt op welke momenten het proces terugkomt bij de raad.
Handreiking en modelverordening
In de handreiking De raad aan zet: het formatieproces vind je handvatten voor dit gesprek.
De handreiking bevat daarnaast een modelverordening met procesafspraken die opgenomen kunnen worden in het Reglement van Orde (RvO). Dit helpt om de rol van de raad stevig te borgen, ook richting de volgende verkiezingen.
Raad en Collegevorming
Om gemeenteraden te helpen hun rol sterker neer te zetten, organiseert de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden dit voorjaar regionale bijeenkomsten. Tijdens deze gesprekken wordt besproken hoe de aanbevelingen uit de handreiking in de praktijk kunnen worden toegepast.
Voor meer informatie over het formatieproces, de rol van de raad of de aanstaande verkiezingen, kunt u terecht op onze speciale 'Verkiezingen 2026' pagina.
