Sterke Raad – Denny van der Vlist, Thijs Vos & Simon Otjes: informele overleggen moeten transparanter

Politieke besluitvorming gebeurt niet alleen in de openbaarheid van de raadszaal. Veel gesprekken, afstemmingen en onderhandelingen vinden plaats achter de schermen, op informele plekken zoals cafés, gangen of partijbijeenkomsten. Deze informele overleggen worden vaak gezien als ondoorzichtig en gesloten, maar tegelijkertijd spelen ze een essentiële rol in bestuurlijke samenwerking en besluitvorming.

In de gemeentepolitiek zijn deze informele patronen eveneens sterk aanwezig en hebben ze een aanzienlijke invloed op hoe raadsleden hun eigen positie en die van de raad als geheel ervaren, zo schrijven Simon Otjes, Denny van der Vlist en Thijs Vos in hun bijdrage aan het boek Sterke Raad. Alle drie zijn ze verbonden aan de Universiteit Leiden; Otjes als universitair docent Nederlandse politiek en Van der Vlist en Vos beiden als promovendus verbonden aan het Instituut Politieke Wetenschap.

Informele patronen bepalen de agenda

In veel gemeenteraden vindt voorafgaand aan de raadsvergaderingen overleg plaats binnen de coalitie. Deze overleggen zijn vaak structureel en bedoeld om de standpunten af te stemmen. Ook oppositiefracties overleggen onderling, maar dit gebeurt minder frequent en gestructureerd. Gezamenlijke overleggen tussen coalitie en oppositie zijn zeldzaam. Uit de ervaringen van raadsleden blijkt dat belangrijke besluiten vaak al vóór de vergadering worden genomen, vooral binnen coalitiekringen. Dit kan bijdragen aan efficiëntie, maar roept ook zorgen op over de transparantie en invloed van het publieke debat.

Wie overlegt met wie?

Raadsleden stemmen vooral af met hun eigen fractie. Coalitieleden stemmen daarnaast vaak met wethouders en andere coalitiefracties af. Oppositieleden doen dat veel minder. Dit schept scheidslijnen in het politiek-bestuurlijke speelveld. Onderzoek onderscheidt zes ‘modes’ van afstemming, van de Coalition mode (alleen binnen de coalitie) tot de Consensus mode (breed overleg met alle actoren). De meeste coalitieleden opereren in de Coalition mode, terwijl oppositieleden meer verspreid zijn over verschillende vormen. De mate van overleg beïnvloedt hoe raadsleden de macht van de raad ervaren. Wie meedoet aan overleg ziet de raad als sterker; wie vermoedt dat besluiten al vooraf worden vastgelegd, ervaart de raad juist als zwakker.

Gevolgen voor de democratische positie van de raad

De invloed van informele overleggen op de macht van de raad is tweezijdig. Wanneer overleggen worden gebruikt om informatie te delen en standpunten te verkennen, draagt dit bij aan beter voorbereide debatten en sterke besluitvorming. Als echter besluiten al worden vastgelegd en uitruil plaatsvindt vóór de publieke vergadering, ondermijnt dit het publieke debat, de transparantie en het vermogen van de raad om een deliberatief platform te zijn. Vooral oppositieraadsleden ervaren dit als een verzwakking van hun rol, zeker als zij geen toegang hebben tot deze informele circuits.

Aanbevelingen

De auteurs doen een drietal aanbevelingen voor raadsleden:

• Van vastleggen naar delen: Gebruik informele overleggen voor het uitwisselen van informatie en het aftasten van bezwaren, niet voor definitieve afspraken buiten de raad om.
• Breek uit de coalitiegroef: Coalitiefracties moeten vaker met andere fracties in gesprek gaan, wat alternatieve meerderheden mogelijk maakt en het politieke spectrum versterkt.
• Wees transparant: Informele overleggen moeten niet geheimzinnig zijn. Open communicatie over doel en inhoud versterkt het vertrouwen in het politieke proces.

Meer informatie

Bestel het boek ‘Sterke Raad’ hier.

Aan alle 30 hoofdstukken zal op onze website aandacht worden besteed. Kijk voor eerder verschenen artikelen hier.