ROB: Naar een sterkere democratie. Voor, met en van burgers.

 ‘’Veel burgers vinden geregeld dat de overheid niet goed naar hen luistert. Zij voelen zich niet of niet meer vertegenwoordigd door de overheid. Dat leidt er soms toe dat ze niet meer meedoen, terwijl democratie begint bij de burgers zelf: betrokken burgers zijn essentieel voor een sterke democratie’’, concludeert de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in het recent verschenen signalement ‘Naar een sterkere democratie. Voor, met en van burgers’.

De kernboodschap van het rapport is dat het functioneren van de democratie in Nederland beter moet. Voor het principe van democratie is er brede steun, maar veel lijken mensen zich af te vragen: “Is de overheid er voor mij?” Volgens de ROB is een responsieve, participatieve en representatieve overheid de basis voor een democratie die leeft en blijft voortbestaan. ‘’Dit vraagt om een gezamenlijke inspanning van zowel de overheid als burgers zelf’’.

Voor en met de burgers

‘’Een responsieve politiek, dat wil zeggen een politiek die luistert naar de wensen van burgers en daar ook naar handelt, vormt de kern van de representatieve democratie’’, stelt de ROB.  Echter zien veel mensen de overheid tegenwoordig als niet-responsief. Dat is zorgelijk, want responsiviteit hangt onder andere samen met deelname aan de democratie (participatie) en vertegenwoordiging door de democratie (representatie). Hiervoor is ook een beter begrip van burgerschap nodig: hoe doe je als burger mee? Wat zijn je rechten en plichten? En hoe ga je respectvol met anderen om?

Representatie van de burger

Wanneer mensen het gevoel hebben erbij te horen en mee te kunnen doen, hebben zij een sterk gevoel van representatie. Specifiek ‘descriptieve representatie’ (de mate waarin gekozene en kiezer bepaalde kenmerken delen, dat kunnen belangen of ervaringen zijn) wordt genoemd als belangrijk kenmerk van het functioneren van de democratie. Het rapport roept op om diversiteit in het democratisch proces te stimuleren. Zo blijkt dat de samenstelling van de populatie gemeenteraadsleden eenzijdig is: ‘’Lokale ambtsdragers zijn in meerderheid man, ouder dan 50 jaar en hoogopgeleid. Van de gemeenteraadsleden is 65% man en 35%  vrouw, 62% is ouder dan 50 jaar en 69% heeft een diploma op hbo- of wo- niveau […] In 2023 had 5,9% van de Nederlandse gemeenteraadsleden een migratieachtergrond’’.

Naar de stembus in maart 2026

Naast de wenselijkheid dat het openbaar bestuur bestaat uit een diverse populatie en effectief omgaat met bestaande verschillen, is het belangrijk dat mensen daadwerkelijk naar de stembus gaan. De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 was historisch laag, namelijk 51%. In alle gemeenten spelen drie terugkerende motieven: een gebrek aan vertrouwen in de politiek, beperkte interesse in (lokale) politiek en het gevoel dat inwoners uit bepaalde dorpen, wijken of stadsdelen onvoldoende aandacht krijgen van lokale politici. De ROB doet daarom enkele aanbevelingen:

• Laat als lokale politicus je gezicht vaker zien en luister écht naar bewoners.
• Maak als lokale politicus je beloftes concreet en kom ze na.
• Benut de rol van intermediairs, die een schakel zijn tussen bewoners  en lokale politici.
• Investeer in het politieke bewustzijn en vertrouwen van jongeren.

Meer informatie

Het rapport van de ROB is hier te lezen.