Sterke raad – Marcel van Dam: Mits de raad het wil

Volgens de Grondwet is de gemeenteraad het hoogste bestuursorgaan van de gemeente, maar in de praktijk voert vaak het college van burgemeester en wethouders de boventoon. Toch ligt de sleutel tot sturing bij de raad zelf. Door actief te sturen op de agenda, informatievoorziening en het verloop van besluitvorming, kan de raad zijn positie waarmaken, zonder op de stoel van het college te gaan zitten. Daarbij is de griffier een onmisbare bondgenoot.

Dat schrijft Marcel van Dam, politiek-bestuurlijk adviseur en onderzoeker, in zijn hoofdstuk in het boek ‘Sterke Raad’. Hij betoogt dat het raadslidmaatschap vraagt om procesmatige regie en bewuste rolopvatting. Een sterke raad ontstaat niet vanzelf, maar begint met één keuze: de wil om aan het hoofd te staan.

Democratisch fundament onder druk

Ooit was het logisch dat de raad aan het hoofd stond: gemeenten waren klein, taken overzichtelijk en de raad was bestuurlijk leidend. Door de groei van gemeenten, het grotere takenpakket en meer politieke diversiteit werd het voor de raad steeds lastiger om die positie te behouden. De macht verschoof geleidelijk naar het college, dat door professionalisering en een groter ambtelijk apparaat dominant werd. Dualisering bracht wel een scherpere rolverdeling, maar het college blijft verantwoording schuldig aan de raad.

Hoofdschap is procesmatig sturen

Aan het hoofd staan betekent niet alles zelf doen, maar slim sturen op drie punten:

1. Agenda: De raad bepaalt zelf waarover en wanneer gesproken wordt, en wacht niet alleen op voorstellen van het college.
2. Informatie: De raad zoekt actief naar informatie, ook buiten het stadhuis, om goed onderbouwde besluiten te nemen.
3. Proces: De raad bepaalt hoe beleid tot stand komt, wanneer er wordt bijgestuurd en hoe er verantwoording wordt afgelegd.

De griffier als sleutel

De griffier helpt de raad om deze rol te pakken. Niet als notulist, maar als strategisch adviseur, belangenbehartiger en procesmanager. De griffier ondersteunt bij het scherp stellen van de agenda, het organiseren van informatie en het bewaken van het besluitvormingsproces. Dit lukt alleen als de raad de griffier die ruimte en het vertrouwen geeft.

Politieke realiteit

De gemeenteraad is een politiek forum waar partijbelangen soms botsen, wat samenwerken lastig maakt. Toch is het in ieders belang dat de raad krachtig, controlerend en agenderend optreedt. Niemand verplicht de raad deze rol te pakken, maar als hij dat niet doet, neemt het college het over en wordt de griffier slechts vergadercoördinator. Alleen een actieve raad die de griffier als strategische partner inzet, vervult zijn grondwettelijke taak. Het verschil zit niet in bevoegdheden, maar in de keuze deze te benutten. De raad kan leiding geven, als hij dat wil.

Aanbevelingen

Van Dam doet een aantal aanbevelingen voor gemeenteraden:

• Stuur op de agenda, informatie en verloop van de besluitvorming.
• Zorg dat de griffier daartoe strategisch kan opereren en dat ook doet.
• Hanteer vanwege het per definitie politieke karakter van de raad afspraken over gekwalificeerde minderheden (bijvoorbeeld steun van minimaal een vijfde deel van de raad) bij die sturing op agenda, informatie en verloop van de besluitvorming.
• Blijf benadrukken dat de gehele ambtelijke organisatie uiteindelijk voor de raad werkt en niet voor het college.

Meer informatie

Bestel het boek ‘Sterke Raad’ hier.

Aan alle 30 hoofdstukken zal op onze website aandacht worden besteed. Kijk voor eerder verschenen artikelen hier.