Sterke Raad – Martijn van der Steen: Samenwerken aan maatschappelijke opgaven in een netwerk

Gemeenteraden staan steeds vaker voor de uitdaging om maatschappelijke opgaven aan te pakken in samenwerking met andere partijen. Die samenwerking in netwerken roept in veel gemeenteraden vragen op over invloed en sturing. Wie bepaalt wat er gebeurt als er zoveel partijen aan tafel zitten? En wat kan de raad nog doen als afspraken al in een netwerk zijn gemaakt?

Deze vragen staan centraal in het hoofdstuk van Martijn van der Steen in het boek Sterke Raad. Van der Steen is decaan van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en bijzonder hoogleraar Bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Samenwerken op basis van gelijkwaardigheid

In een netwerk werken meerdere partijen samen aan een opgave, zonder dat er één de baas is. Iedereen doet mee op basis van vrijwilligheid. De samenstelling van het netwerk is afhankelijk van de opgave: wie ertoe doet, doet mee. In de praktijk betekent dit dat er pas iets gebeurt als alle betrokken partijen daar zelf voor kiezen. Formele macht stelt weinig voor als anderen niet willen meewerken; partijen kunnen zich altijd onttrekken aan afspraken of besluiten. Dit zorgt voor een horizontale, gelijkwaardige samenwerking.

De rol van de raad

Voor raadsleden betekent dit dat hun invloed vooral ligt bij de inzet van hun eigen gemeente. Ze kunnen niet bepalen wat andere partijen doen, maar wél welke bijdrage de gemeente levert. Dit vraagt om een andere manier van sturen: niet via macht, maar via overleg, overtuigen en onderhandelen. De raad blijft verantwoordelijk voor het stellen van kaders en het controleren van de eigen inzet, ook als het resultaat afhankelijk is van anderen.

Waarom kiezen voor netwerken?

Netwerken zijn geen doel op zich, maar een noodzakelijke aanpak voor complexe maatschappelijke opgaven die een gemeente niet alleen kan oplossen. De enige goede reden om in een netwerk te stappen is dat er langs andere weg geen oplossing mogelijk is. Veel opgaven van deze tijd – zoals woningbouw, energietransitie of zorg – vragen samenwerking met andere overheden, maatschappelijke organisaties en inwoners. Voor gemeenteraden is het dan ook vaak een keuze tussen invloed delen en resultaten boeken, of volledige controle houden en het risico lopen dat er niets gebeurt. Netwerkend werken betekent dus niet minder ambitie, maar een andere route naar maatschappelijke impact.

Een sterke raad werkt netwerkgericht

Werken in netwerken is essentieel om complexe maatschappelijke vraagstukken aan te pakken, omdat deze alleen opgelost kunnen worden met de inzet van meerdere partijen op basis van vrijwillige samenwerking en gelijkwaardigheid. Gemeenten moeten zich aanpassen aan deze werkwijze, wat invloed heeft op alle aspecten van het lokaal bestuur. Raadsleden moeten kritisch kijken of bestaande vormen van organisatie nog passen bij het netwerk rond een vraagstuk, en waar nodig bijsturen. Een sterke gemeenteraad past zich aan en werkt netwerkend wanneer de maatschappelijke opgave daarom vraagt.

Meer informatie

Bestel het boek ‘Sterke Raad’ hier.

Aan alle 30 hoofdstukken zal op onze website aandacht worden besteed. Kijk voor eerder verschenen artikelen hier.