Sterke Raad – Martin Schulz, Jorgen Schram & Paul Frissen: Hoogste bestuursorgaan zijn is een kwestie van doen
De Haagse politieke stijl, met harde debatten en tegenstellingen, dringt door tot de lokale politiek. Raadsleden nemen deze stijl over, wat leidt tot incidenten en verdachtmakingen die het gezag van het politieke instituut ondermijnen. Niet het verschil op zich is het probleem, maar het feit dat dit verschil wordt gemoraliseerd: de ander wordt niet alleen gezien als politieke tegenstander, maar als moreel verwerpelijk. Dit belemmert echte dialoog.
Martin Schulz, Jorgen Schram en Paul Frissen van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur bepleiten in hun bijdrage aan het boek ‘Sterke Raad’ dat gemeenteraden hun rol als hoogste bestuursorgaan moeten herpakken. Hun boodschap: politiek moet weer over strijd én samenwerking gaan, met open debat en moed om politiek te voeren.
Politiek is verschil
In een representatieve democratie is verschil essentieel. Politiek is het kanaal waarin belangen en ideologieën samenkomen, botsen en uiteindelijk tot besluitvorming moeten leiden. Twee belangrijke spanningen spelen hierin een rol: belangen versus ideologie, en nabijheid versus afstand. Lokale partijen richten zich vaak op directe belangen, landelijke partijen op ideologie. Beide zijn legitieme benaderingen, maar botsen regelmatig in de praktijk. Wat politiek precies is en wat debatwaardig is, wordt in het proces zelf bepaald.
Moralisering ondermijnt democratische politiek
De auteurs waarschuwen voor een groeiend risico: polarisatie wordt steeds vaker vergezeld door moralisering. In plaats van het erkennen van verschil en de noodzaak tot compromis, zien politieke partijen zichzelf als moreel superieur. Dit leidt tot uitsluiting van de ander en een democratie waarin alleen de meerderheid telt. De minderheid wordt niet gehoord en voelt zich niet erkend. Daarmee verdwijnt de representativiteit, wat een essentiële pijler is van democratische legitimiteit.
Convergentie en divergentie: de politieke balans
Een sterke gemeenteraad weet verschil én gezamenlijkheid te combineren. Dat vraagt een voortdurende balans tussen divergentie (het benadrukken van strijd en verschil) en convergentie (het zoeken van samenwerking en oplossingen). Beide krachten zijn inherent aan politiek. Het vermogen om flexibel tussen deze posities te schakelen is de sleutel tot effectief en legitiem bestuur. Daarvoor is politieke verdraagzaamheid nodig als noodzakelijke voorwaarde voor geweldloze maatschappelijke representatie.
De roep om politisering, niet professionalisering
Politiek is geen vak met diploma’s. Gemeenteraden zijn lekenbesturen en dat is geen zwakte, maar juist de kracht van democratisch bestuur. Toch wordt vaak gesproken over de noodzaak tot ‘professionalisering’, alsof raadsleden niet mee kunnen komen in het bestuurlijk proces. Maar juist in het politieke karakter van het raadswerk (het waarderen van verschil, debat en ideologie) schuilt de essentie. Niet professionaliseren, maar politiseren is de weg vooruit.
Aanbevelingen
Tot slot doen de auteurs vier aanbevelingen om de positie van de gemeenteraad als hoogste bestuursorgaan te versterken:
- Focus op politisering, niet professionalisering: Het Rijk moet investeren in politieke kennis en vaardigheden, met waardering voor het lekenkarakter van de gemeenteraad als democratische kracht.
- Reflectie op politieke dynamiek: Raden moeten actief stilstaan bij hun rol als hoogste bestuursorgaan en de balans tussen verschil en samenwerking, met oog voor democratische waarden en de grenzen van politiek.
- Verdraagzaamheid in conflict: Raadsleden moeten politieke strijd niet schuwen, maar daarin respect en verdraagzaamheid tonen voor ook de meest afwijkende standpunten, vanwege hun voorbeeldfunctie en democratische verantwoordelijkheid.
- Bewaking van pluraliteit door burgemeester en griffier: Zij moeten toezien op ruimte voor politieke verschillen, binnen de grenzen van rechtsstaat en democratische spelregels.
Een sterke raad is geen raad die consensus nastreeft, maar een raad die strijd kan voeren zónder zichzelf te verliezen. Het hoogste bestuursorgaan zijn is geen status, het is een opdracht.
Meer informatie
Bestel het boek ‘Sterke Raad’ hier.
Aan alle 30 hoofdstukken zal op onze website aandacht worden besteed. Kijk voor eerder verschenen artikelen hier.
