Sterke Raad – Toon Kerkhoff: Van regels en richtlijnen naar een cultuur van moreel bewust handelen in de raad

Als hoogste bestuursorgaan heeft de raad niet alleen een controlerende taak, maar ook de verantwoordelijkheid om het publieke belang te bewaken, morele grenzen te stellen en recht te doen aan het vertrouwen van de inwoners. Integriteit speelt daarbij een centrale rol. Niet als iets dat alleen in crisistijd van belang is, maar als een dagelijks onderdeel van het politieke vakmanschap.

Dat stelt Toon Kerkhoff, universitair hoofddocent Bestuurskunde aan de universiteit Leiden, in zijn bijdrage aan het boek ‘Sterke Raad’. Hij pleit voor een verschuiving in denken: van steeds meer regels en protocollen naar het versterken van moreel bewustzijn, reflectie en praktische toepassing.

Integriteit: meer dan regels alleen

Integriteit wordt vaak gezien als iets dat met gedragscodes en regelgeving afgedwongen kan worden. Maar Kerkhoff benadrukt dat integriteit vooral een morele kwaliteit is, iets dat tussen de oren moet zitten. Het vraagt om besef van waarden, het vermogen tot morele afwegingen en de bereidheid om dilemma’s te bespreken voordat er incidenten ontstaan. Raadsleden moeten niet alleen weten wat juridisch mag, maar ook wat moreel juist is en durven handelen naar die overtuiging.

Politiek vakmanschap in een complexe praktijk

Raadsleden staan voortdurend in spanningsvelden: tussen partijbelang en algemeen belang, tussen burgernabijheid en bestuurlijke distantie, tussen controleren en samenwerken. Juist deze spanning maakt moreel vakmanschap noodzakelijk. Het gaat niet alleen om individuele integriteit, maar om gezamenlijke praktijken van overleg, debat en tegenspraak. Daarbij is het belangrijk om het publieke belang steeds opnieuw te definiëren en te bewaken tegen versmalling tot enkel partij- of achterbanbelang.

De spaken in het wiel

Veel kennis, regels en instrumenten zijn al beschikbaar. De uitdaging zit in de toepassing. Vier ‘spaken’ belemmeren het functioneren van het integriteitswiel: de illusie dat regels voldoende zijn, het gebrek aan training en tijd, het gevaar van ‘integritisme’ (waarbij alles een integriteitsprobleem wordt genoemd) en het ontbreken van samenhang in systemen en procedures. Het resultaat is dat de intentie er vaak wél is, maar de uitvoering stokt. Daardoor blijft integriteit een papieren werkelijkheid in plaats van een levende praktijk.

Aanbevelingen

• Voer structureel en open het gesprek over integriteit, ook in rustige tijden.
  Creëer ruimte voor het uitwisselen van perspectieven en waarden. Vermijd moralisering en integritisme, en luister beter naar wat burgers rechtvaardig en integer vinden.
• Reflecteer gezamenlijk op het publieke belang en onderzoek waar partijbelang ophoudt en samenwerking begint. Een goed functionerend dualisme en evenwichtige rolverdeling versterken de integriteit en het moreel vakmanschap van de raad.

Bouw aan een helder en werkbaar integriteitssysteem, met duidelijke rollen, meldpunten, ondersteuning en training. Gebruik bestaande kennis en investeer in praktische toepassing, met betrokkenheid van raad, griffie, ambtenaren en beroepsverenigingen.

Meer informatie

Bestel het boek ‘Sterke Raad’ hier.

Aan alle 30 hoofdstukken zal op onze website aandacht worden besteed. Kijk voor eerder verschenen artikelen hier.