Vier typen lokale bestuurscultuur
Als er politiek gedoe is, wordt dat nog wel eens teruggevoerd op de lokale of regionale bestuurscultuur. Verschillen in regionale bestuurscultuur zijn niet echt duidelijk, wel zijn er vier typen lokale bestuurscultuur te onderscheiden: vechtcultuur, debatcultuur, gemeenschapscultuur en regentencultuur.
Naar de verschillen in lokale en regionale bestuurscultuur voerden Julien van Ostaaijen van de Tilburg Universiteit, Marcel Boogers (Universiteit Twente/Necker van Naem) en Sabine van Zuydam (Necker van Naem) een verkennend onderzoek uit. Het eindrapport Lokale bestuursculturen, regionale verschillen is vandaag gepresenteerd aan raadsleden, burgemeesters, wethouders, griffiers en gemeentesecretarissen.
Vier typen
Bestuurscultuur wordt door de onderzoekers omschreven als ‘het geheel van normen, waarden, routines en rolopvattingen dat van invloed is op het samenspel tussen raad, college, ambtelijk apparaat en samenleving’. Op basis van gevoerde gesprekken met gemeentesecretarissen, burgemeesters, griffiers en (oud-)wethouders hebben zij gemeenten ingedeeld naar vier typen bestuurscultuur: gemeenschapscultuur, vechtcultuur, debatcultuur en regentencultuur.
Gemeenschapscultuur
De gemeenschapscultuur kenmerkt zich door een sterke informele cultuur en een sterk pragmatisme. Deze cultuur is mens- en consensusgericht, en evenwichtig. Men gaat conflicten liever uit de weg en is gewend om ‘gezellig te besturen en onderling dingen te regelen’. De gemeenschapscultuur is herkenbaar in Lopik, Overbetuwe, Raalte, Skarsterlan, Terschelling en Urk.
Zoals te verwachten bij het dorpse karakter van de gemeenschapscultuur komt deze variant vooral voor in kleinere gemeenten. Hier zijn geen regionale verschillen waarneembaar, gemeenten van dit type komen in alle landsdelen voor, aldus de onderzoekers.
Vechtcultuur
In de vechtcultuur gaat men ook informeel en mensgericht met elkaar om, maar is de politiek meer gericht op politieke tegenstellingen en debat. Men kan niet goed zakelijk omgaan met meningsverschillen en belangentegenstellingen. Conflicten worden soms persoonlijk, waardoor ze snel escaleren. Omdat in deze cultuur formele procedures minder centraal staan, zijn conflicten in deze cultuur niet goed te hanteren. De vechtcultuur is zichtbaar in: Almelo, Arnhem, Bloemendaal, Castricum, Grave, Noordwijk, Schiedam, Scherpenzeel en Woensdrecht.
De vechtcultuur is te vinden in kleine en middelgrote gemeenten, en enkele steden. In de kleine gemeenten zijn ondanks de sterke informele sfeer en de mensgerichtheid waarschijnlijk flinke meningsverschillen en belangentegenstellingen.
In de grotere gemeenten doet zich waarschijnlijk de situatie voor dat nieuwe politieke partijen de bestaande formele procedures weigeren te accepteren, waardoor de mechanismen die conflicten reguleren geen effect hebben. Deze bestuurscultuur is in alle regio’s is vertegenwoordigd.
Debatcultuur
De debatcultuur is zowel formeel en proceduregericht, als politiek en debatgericht. Binnen deze cultuur gaan politici zakelijk met elkaar om en koestert men tegenstellingen en verschillen. Deze combinatie kenmerkt zich als evenwichtig: de formele procedures voorzien in sterke conflict regulerende mechanismen, waardoor er ruimte is voor meningsverschillen en belangentegenstellingen. De debatcultuur is kenmerkend voor Amersfoort, Apeldoorn, Deventer, Eindhoven, Groningen, Haarlemmermeer, Heerenveen en Zeewolde.
De debatcultuur komt vooral voor in steden. Daar zijn nu eenmaal meer politieke tegenstellingen, en zijn de verhoudingen wat zakelijker en formeler.
Deze cultuur bestaat in verschillende regio’s. Het viel de onderzoekers op dat steden in Zuid-Nederland in deze cultuur ondervertegenwoordigd zijn. Ze noemen als mogelijke verklaring dat bestuurders in het zuiden wat meer conflict mijdend zijn dan andere delen van het land en daardoor minder gericht zijn op het aangaan van het debat.
Regentencultuur
De regentencultuur is ook formeel en proceduregerichtheid, maar heeft een sterk ontwikkelde pragmatische consensusgerichtheid. Net als de vechtcultuur, is ook deze cultuur niet in evenwicht. Hoewel conflicten door de formele cultuur goed gehanteerd kunnen worden, lukt dat in beperkte mate door het vaak elitaire karakter van de politiek, waarbij een kleine groep de besluitvorming domineert. De regentencultuur is op basis van de gesprekken die de onderzoekers hebben gevoerd zichtbaar in: Boxtel, Breda, ’s-Hertogenbosch, Maastricht, Noordenveld en Zeist.
De regentencultuur komt voor in zowel steden als middelgrote gemeenten. In deze gemeenten is sprake van zakelijke en formele verhoudingen, in combinatie met een gerichtheid op pragmatiek en consensus. Politieke tegenstellingen komen hier lastiger aan de oppervlakte. In deze cultuur zijn steden in Zuid-Nederland wat oververtegenwoordigd, misschien om dezelfde reden dat zij bij de debatculturen minder sterk vertegenwoordigd zijn, concluderen de onderzoekers.
Zuid-Nederland
Regionaal zagen de onderzoekers nauwelijks waarneembare verschillen, behalve een mogelijke neiging tot conflictmijding in Zuid-Nederland.
De onderzoekers wijzen er op dat de indeling naar gemeenten is gebaseerd op een beperkt aantal gesprekken en studies naar conflicten in het verleden, ze bevelen dan ook een vervolgstudie aan van lokale bestuursculturen.
Democratie in Actie
Deze verkennende studie is uitgevoerd in het kader van het programma Democratie in Actie in opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en de Vereniging van Griffiers. Doel van het onderzoek was om door verschillen in bestuurscultuur te identificeren meer helderheid te krijgen over de noodzakelijke en gewenste vorm van ondersteuning om de lokale democratie beter te laten functioneren.
Terugkijken
De online presentratie is terug te kijken in onderstaande player.
Meer informatie
- Lokale bestuursculturen, regionale verschillen? Verkennend onderzoek naar kenmerken van lokale bestuurscultuur en regionale bestuursculturen, door prof. dr. Marcel Boogers, dr. Sabine van Zuydam, en dr. Julien van Ostaaijen.
- De raad werkt aan een betere bestuurscultuur.
- Raadsleden twijfelen door lage maatschappelijke waardering.
