Stappenplan: Op weg naar de verkiezingen

Dit stappenplan helpt gemeenteraden, raadsleden en griffiers bij een tijdige en zorgvuldige voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 en de start van een nieuwe raadsperiode.

Het biedt structuur in een periode die vaak druk en onvoorspelbaar is, en ondersteunt bij het maken van heldere keuzes over overdracht, inwerken en het inrichten van een goed functionerende gemeenteraad vanaf dag één.

Versterk de lokale democratie

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden stelt dit plan beschikbaar om de lokale democratie te versterken. In vier overzichtelijke fasen worden concrete acties benoemd voor de raad als geheel, voor individuele raadsleden en voor de griffier. 

Met dit plan geven we handen en voeten aan onze ambitie: bijdragen aan een raad die effectief, representatief en gezaghebbend is – in de ogen van inwoners én bestuurspartners. We nodigen alle gemeenteraden en griffiers uit om tijdig te starten, samen te werken en gebruik te maken van de beschikbare instrumenten en netwerken.

Stappenplan 'Op weg naar de verkiezingen'

Overzicht

Fase Periode Doel Raad (collectief) Raadslid (individueel) Griffier
1. Vooruitkijken en voorbereiden juni–aug 2025 Strategische voorbereiding en bewustwording Overdrachtsdocument, oriëntatiegesprekken, afweging raadsprogramma Reflectie, Startprogramma voorbereiding Start inwerkprogramma, budgetreservering
2. Leerdoelen en voorbereiding sept–nov 2025 Leerdoelen, gedragscode, integriteit Leerdoelen vaststellen, gedragscode, proces collegevorming Competentiescan, integriteitstoetsing Competentiescan, ontwerp startprogramma
3. Overdracht en planning dec 2025–feb 2026 Kennisoverdracht en opstart programma Overdrachtsvorm, werkagenda, duidingsdebat Klaar voor Vier Jaar, Startprogramma modules 100-dagenplanning, introductie- en duidingssessies
4. Installatie en oriëntatie maart 2026 Start nieuwe raad, binding, roloriëntatie Gedragscode bevestigen, werkdoelen, betrokkenheid formatieproces Contact griffier, kennismaking, inhoudelijke introductie Installatie, kennismaking, uitvoering modules Startprogramma

Fase 1: Vooruitkijken en voorbereiden

Periode: 9–7 maanden vóór de verkiezingen (juni–augustus 2025)

Doel: Strategische voorbereiding, het vrijmaken van budget en de bewustwording van de naderende verkiezingen.

Raad (collectief)

  • Spreek af of en hoe een overdrachtsdocument wordt opgesteld voor de volgende raad. Zie ook: Overdrachtsdocument. 

  • Bepaal of er een raadsbreed gedragen raadsprogramma komt of dat coalitieonderhandelingen traditioneel verlopen. Zie ook: Handreiking Collegevorming.

  • Organiseer oriëntatiegesprekken met politieke partijen over integriteit, kandidaatstelling en verwachtingen richting verkiezingen.

Raadslid (individueel)

Griffier

  • Begin met de opzet van een start- en inwerkprogramma voor startende raadsleden en een doorwerkprogramma voor zittende raadsleden. 

  • Reserveer budget in begroting en kadernota voor inwerkactiviteiten.

Fase 2: Leerdoelen en voorbereiding

Periode: 6–4 maanden vóór de verkiezingen (september–november 2025)

Doel: Vaststellen leerdoelen, integriteitstoetsing, en communicatie richting kandidaten.

Raad (collectief)

  • Stel gezamenlijke thema’s en leerdoelen vast voor het nieuwe raadswerk (bijv. bestuurlijke samenwerking, participatie, digitale democratie).

  • Leg afspraken vast over omgangsvormen, gedragscode en ondersteuning voor nieuwe raadsleden. Kies bijvoorbeeld voor een agressieprotocol.

  • Bespreek het proces ná de verkiezingen, en leg waar mogelijk procesafspraken vast. Zie ook: Handreiking Collegevorming

Raadslid (individueel)

Griffier

  • Voer de Competentiescan collectief uit onder de huidige raad en analyseer de uitkomsten om leer- en ontwikkelbehoeften te bepalen. 

  • Start ontwerp van het startprogramma en stem dit af met het presidium.

  • Organiseer informatiebijeenkomsten over het proces ná de verkiezingen, en leg waar mogelijk procesafspraken vast. Zie: Handreiking Collegevorming.

Fase 3: Overdracht en planning

Periode: 3–1 maanden vóór de verkiezingen (december 2025–februari 2026)

Doel: Voorbereiding op overdracht, installatie en start nieuwe raad.

Klaar voor Vier Jaar

Klaar voor Vier Jaar is een landelijk inwerk- en ondersteuningsprogramma voor (kandidaat-)raadsleden in aanloop naar en tijdens de raadsperiode 2026–2030.

Het programma richt zich op een sterke start én blijvende ondersteuning van raads- en commissieleden, met aandacht voor kennis, vaardigheden en het functioneren van de gemeenteraad als collectief. Het aanbod is onafhankelijk van partijpolitiek, flexibel, deels online en grensoverschrijdend, zodat raadsleden op eigen tempo en moment kunnen leren.

Raad (collectief)

  • Stel gezamenlijke thema’s en leerdoelen vast voor het nieuwe raadswerk (bijv. bestuurlijke samenwerking, participatie, digitale democratie).

  • Leg afspraken vast over omgangsvormen, gedragscode en ondersteuning voor nieuwe raadsleden. Kies bijvoorbeeld voor een agressieprotocol.

  • Bespreek het proces ná de verkiezingen, en leg waar mogelijk procesafspraken vast. Zie ook: Handreiking Collegevorming

Raadslid (individueel)

Griffier

  • Voer de Competentiescan collectief uit onder de huidige raad en analyseer de uitkomsten om leer- en ontwikkelbehoeften te bepalen. 

  • Start ontwerp van het startprogramma en stem dit af met het presidium.

  • Organiseer informatiebijeenkomsten over het proces ná de verkiezingen, en leg waar mogelijk procesafspraken vast. Zie: Handreiking Collegevorming.

Fase 4: Installatie en oriëntatie

Periode: Verkiezingen en installatie (maart 2026)

Doel: Goede start, binding en oriëntering op rollen.

Raad (collectief)

  • Bevestig de gedragscode, planning en werkwijze.

  • Besluit over een eventuele raadsagenda of raadsbrede werkdoelen.

  • Plan inhoudelijke sessies met externe sprekers (bijv. over regionale samenwerking, dualisme, toezicht).

  • Blijf betrokken bij het formatieproces. Zie: Handreiking Collegevorming.

Raadslid (individueel)

  • Leg contact met de griffier voor informatie of begeleiding.

  • Leer je collega-raadsleden en de ambtelijke omgeving kennen.

Griffier

  • Begeleid de installatie van de nieuwe raad en zorg voor een soepel inwerken.

  • Faciliteer (informeel) kennismaken tussen raadsleden onderling en met college/ambtelijke organisatie.

  • Start de uitvoering van het startprogramma, o.a. met modules van de Leeromgeving.