Vlaamse collegevorming: twee weken voor grootste partij
De vorming van nieuwe besturen in de gemeenten in Vlaanderen kent dit jaar een bijzondere nieuwigheid: de grootste partij bij de gemeenteraadsverkiezingen krijgt twee weken de tijd om een coalitie te vormen. Slaagt de grootste partij hier niet in, wordt het initiatief doorgegeven aan de partij die als tweede grootste is geëindigd in de raadsverkiezingen. De doelstelling van deze nieuwe regel is om achterkamertjespolitiek te vermijden.
In België waren de gemeenteraadsverkiezingen op 13 oktober 2024. Voor het eerst in de geschiedenis waren dit verkiezingen zonder opkomstplicht voor Vlaamse kiezers. Een tweede vernieuwing gaat om het initiatiefrecht bij coalitievorming. De partij die de meeste stemmen heeft behaald, krijgt het initiatiefrecht om een coalitie te vormen. Lukt dat niet binnen de vastgestelde termijn van veertien dagen, dan gaat het initiatiefrecht over op de op één na grootste partij. Dit wordt zo van partij naar partij doorgegeven totdat er een coalitie gevormd is. Tot slot wordt de kandidaat met de meeste voorkeursstemmen in de grootste coalitiefractie (ook wel de ‘stemmenkampioen’) de burgemeester van de gemeente. Dit is ook een nieuwe ontwikkeling. Voorheen werd dit door de gemeenteraad besloten.
Een transparanter proces
De regering wil met deze maatregel de partijpolitieke afspraken achter de schermen aan banden leggen en zo voorkomen dat er vooraf wordt bepaald wie burgemeester wordt (immers de winnende partij levert de burgemeester) of dat met voorakkoorden de grootste partij buitenspel wordt gezet.
Kleinere partijen
Waar de grootste partijen alles op alles zetten om een coalitie te vormen, kunnen kleinere politieke partijen het proces afwachten in de hoop dat het initiatiefrecht vanzelf naar hen toekomt. In vier op de tien gemeenten werd er door één partij de absolute meerderheid behaald en waren onderhandelingen niet nodig. Uiteindelijk zijn er 29 gemeenten niet in geslaagd om in deze eerste termijn een coalitie te vormen.
Meer informatie
De collegevorming in Nederland kent geen regels zoals in Vlaanderen. De nieuwe raad moet in Nederland wethouders kiezen; het proces om tot een nieuw college te komen, is niet aan spelregels gebonden. Als gevolg daarvan zagen we in Nederland zowel na de raadsverkiezingen van 2018 als van 2022 dat gemeenteraden steeds meer tijd nodig hebben om tot een nieuw college te komen.
De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden heeft voor de raadsverkiezingen van 2022 een handreiking uitgebracht over de rol van de raad in het proces van collegevorming. Informateurs en verkenners hebben aangegeven dat het proces van collegevorming meer een proces van de raad zou moeten worden. De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden voert gesprekken met griffiers, burgemeesters, wethouders en raadsleden over het proces van collegevorming. Wie als raadslid mee wil doen, kan zich aanmelden voor de bijeenkomst tijdens de Raadsacademie in Apeldoorn op 16 november 2024, tijdens de Raad op Zaterdag op 23 november 2024 of tijdens de speciale deelsessie voor raadsleden tijdens de Bestuurdersdag van de VNG op 29 november 2024.
